سفیر ایران در ترکمنستان گفت: ترکمنستان به طور رسمی موافقت خود را با ۲۴ ساعته شدن مرزها و گمرکهای سرخس و لطف آباد اعلام کرده و اکنون شبانه روزی شدن این گذرگاههای مرزی در حال پیگیری است.

ترکمنستان را دروازه تجارت با کشورهای آسیای مرکزی خوانده‌اند؛ تجارتی که در دوره پساکرونا با چشم‌انداز روشنی آغاز شد اما در ادامه با چالش‌های ترانزیتی در خاک ترکمنستان، که به تدریج خود را نمایان کرد، به مشکل برخورد.

ترکمنستان از جنوب با استانهای خراسان رضوی و گلستان و از شرق دریای خزر با کشورمان دارای مرز خشکی و دریایی است، از طرفی بندر “ترکمن‌باشی” این کشور پذیرای کشتی های تجاری کشورهای منطقه است.

ترکمنستان دارای چهار گذرگاه مرزی زمینی با ایران شامل سرخس، لطف آباد، باجگیران (در خراسان رضوی) و اینچه برون (در گلستان) است که عمده ترددهای تجاری ریلی و جاده ای به ترتیب از طریق سرخس، اینچه برون و لطف آباد انجام می شود.

تردد ناوگان ترانزیت ورودی و خروجی از مرزهای مشترک ایران با ترکمنستان به مقصد کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن به ترتیب ۵۶ و ۷۰ درصد افزایش داشته است.

ترکمنستان به واسطه همین موقعیت جغرافیایی، پذیرای ناوگان ترانزیتی به مقصد کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و حتی چین است.

این کشور در دوره کرونا نیز محدودیت هایی را در مرزهای خود با ایران و دیگر کشورها، برای ترددهای مرزی، از جمله برای رانندگان اعمال کرد و از در همین راستا شیوه غیرمعمول “تعویض یدک” را جایگزین حمل مستقیم بار ترانزیتی کرد، یعنی کامیون‌های ایرانی، باید یدک (بار) خود را تحویل کشنده ترکمنستانی می دادند تا به مقصد رسانده شود.

خوشبختانه پارسال با فروکش کردن کرونا و مطابق توافقات دوجانبه، شاهد رونق ترانزیت و ترددهای مرزی بودیم چنانکه مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی اظهار داشت: تردد ناوگان ترانزیتی ورودی و خروجی از سه پایانه مرزی فعال استان در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن ۴۸ درصد افزایش یافت.

جعفر شهامت افزود: در سال ۱۴۰۱ باتوجه به رفع محدودیت های کرونایی و افزایش ظرفیت پذیرش ناوگان و نیز پیگیری های صورت گرفته، بیش از ۳۱۴ هزار دستگاه کامیون حامل چهار میلیون و ۳۰۲ هزار تن بار صادراتی، وارداتی و ترانزیتی از سه پایانه مرزی دوغارون، لطف آباد و سرخس بین ایران و ترکمنستان تردد داشته اند.

وی گفت: تردد ناوگان ترانزیت ورودی و خروجی از مرزهای مشترک با ترکمنستان به مقصد کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن به ترتیب ۵۶ و ۷۰ درصد افزایش داشته است.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: باتوجه به هدف گذاری های صورت گرفته در سال گذشته، مبنی بر ازسرگیری ترددهای حمل یکسره به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی در قالب توافقات کمیته مشترک حمل و نقل جاده ای و نیز بازگشایی مجدد مرز باجگیران، روند افزایشی در کلیه رویه های حوزه حمل و نقل بین المللی استان در سال جدید ادامه خواهد داشت.

حمل یکسره بار از خاک ترکمنستان پرهزینه و خطرناک

رانندگان ایرانی تمایلی به عبور از خاک ترکمنستان ندارند، زیرا احتمال آن وجود دارد که طرف ترکمنستانی، راننده یا ناوگان ایرانی را صرفا به دلیل همراه داشتن یک قرص استامینوفن و یا موارد دیگر، مدتها نگه دارد.

با این حال عضو هیات مدیره انجمن شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی با انتقاد از حمل یکسره بار گفت: ترانزیت بار از مرزهای شمالی استان به صورت حمل یکسره از خاک ترکمنستان به دیگر کشورهای آسیای مرکزی در مقایسه با دیگر روشهای حمل، پرهزینه است.

ابراهیم عطایی افزود: در حال حاضر ترانزیت کالا از بندرعباس و از طریق گذرگاه های مرزی سرخس و لطف آباد خراسان رضوی با ترکمنستان به مقصد ازبکستان بین چهار هزار و ۲۰۰ تا چهار هزار و ۵۰۰ دلار هزینه برمی‌دارد.

وی گفت: این در حالی است که هزینه انتقال همان کالا از بندرعباس تا مرز سرخس خراسان رضوی ۵۷۰ دلار و در ادامه انتقال بار توسط ناوگان ترکمنستانی یا ترانشیپمنت مرزی و سپس حمل تا تاشکند، پایتخت ازبکستان، هزار و ۷۰۰ دلار است.

این فعال حوزه حمل و نقل بین المللی کالا اظهار داشت: محاسبه و مقایسه رقم های فوق نشان می دهد حمل یکسره بار از بندرعباس تا تاشکند در مقایسه با ترانشیپمنت مرزی کالا در سرخس و انتقال با ناوگان ترکمن دست کم ۲ هزار دلار گران تر است.

عطایی اظهار داشت: علاوه بر گران بودن مسیر یاد شده، رانندگان ایرانی تمایلی به عبور از خاک ترکمنستان ندارند، به عنوان نمونه احتمال آن وجود دارد که طرف ترکمنستانی، راننده یا ناوگان ایرانی را با قیمت حدود ۶۰ میلیارد ریال، صرفا به دلیل همراه داشتن یک قرص استامینوفن و یا موارد دیگر، مدتها نگه دارد.

وی گفت: دلایل ذکر شده موجب شده شرکتهای حمل و نقل و البته صاحبان بار همچون دوره همه‌گیری کرونا و محدودیت‌های مرزی، خواهان حمل کالا به صورت تعویض یدک و یا ترانشیپمنت مرزی بار با ناوگان ترکمن باشند.

جواد رخشانی و محمد صباغی از مدیران شرکتهای حمل ونقل بین المللی خراسان رضوی نیز از اعمال محدودیت تردد برای ناوگان ترانزیتی در مرز سرخس گلایه کرده و  گفتند: اعمال محدودیت در تردد ناوگان ترانزیتی به صورت تعویض یدک، موجب معطلی و خواب کامیون های تجاری تا ۹ شب در این پایانه مرزی شده است.

اعلام کنار گذاشتن شیوه تعویض یدک از هفت ماه پیش

با لغو محدودیت‌های کرونا از شهریورماه پارسال به گمرک ابلاغ شد دیگر تردد ناوگان به صورت تعویض یدک صورت نگیرد و حمل بار از مرز سرخس به شکل ترانشیپمنت یا حمل یکسره باشد.

سرپرست اداره کل گمرک سرخس در پاسخ به این انتقادات گفت: در دوره کرونا به دلیل اعمال محدودیت‌های مرزی، رانندگان اجازه ورود به ترکمنستان را نداشتند و لذا جابه‌جایی بار با تعویض یدک یا همان سپردن بار تریلی به رانندگان ترکمنستان انجام می شد.

علی اکبر کیانی علی آباد افزود: اما با لغو محدودیت‌های کرونا از شهریورماه پارسال به گمرک ابلاغ شد دیگر تردد ناوگان به صورت تعویض یدک صورت نگیرد و حمل بار از مرز سرخس به شکل ترانشیپمنت یا حمل یکسره باشد.

وی بیان داشت: وقتی محدودیت‌های کرونا به صورت رسمی برداشته شده و هیچ منع قانونی برای ورود ناوگان به ترکمنستان وجود ندارد، دیگر جابه‌جایی مرزی بار به صورت تعویض یدک معنی ندارد و کامیون ها باید طبق رویه قانونی تردد داشته باشند.

حمل یکسره بار اولویت راهداری خراسان رضوی برای تجارت مرزی

رییس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی نیز گفت: طبق توافقنامه کمیته مشترک حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای با ترکمنستان در اسفندماه پارسال، اولویت حمل کالای تجاری از مرزهای سرخس و لطف‌آباد، “حمل یکسره” کالا توسط ناوگان ایرانی است.

نصیر برادران افزود: مطابق توافقنامه بین ایران و ترکمنستان که در اسفندماه ۱۴۰۱ در مشهد صورت گرفت، طرفین بر ضرورت افزایش سهم حمل و نقل یکسره در جایگزینی با شیوه های قبلی تعویض یدک و ترانشیپمنت کالا تأکید کرده و مراتب آمادگی خود را در این خصوص اعلام کرده اند.

طبق توافقنامه کمیته مشترک حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای با ترکمنستان در اسفندماه پارسال، اولویت حمل کالای تجاری از مرزهای سرخس و لطف‌آباد، “حمل یکسره” کالا توسط ناوگان ایرانی است.

وی بیان کرد: از بهمن سال گذشته و در پی رفع محدودیت های ناشی از کرونا برای تردد رانندگان ایرانی در خاک ترکمنستان، اولویت تردد ناوگان تجاری به صورت حمل یکسره اعلام و با تصمیم کمیته هماهنگی مرز برای حمل یدک یا ترانشیپمنت کالا در پایانه مرزی سرخس محدودیت تعیین شد تا شرکتهای حمل و نقل رویه قانونی حمل یکسره را در پیش بگیرند.

تاجر در انتخاب شیوه حمل، آزاد است

با این حال عضو هیات مدیره انجمن شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی بیان داشت: مطابق قواعد جهانی در حمل و نقل بین المللی، تاجر و فورواردر (شرکت حمل کننده کالا) باید بتواند به شیوه های مختلف شامل حمل مستقیم یا ترانشیپمنت، کالای خود را جابه‌جا کند و محدودسازی ترانشیپمنت حمل کالا از مرزهای سرخس و لطف آباد از سوی مسوولان مرزی استان در مجموع عبور کالای آسیای مرکزی از مسیر ایران را با مشکل مواجه خواهد کرد.

عطایی بیان داشت: در حالی که مسیر ترانزیتی ایران به آسیای مرکزی امن و ارزان ترین مسیر جاده ای موجود است، محدودیت‌های مرزی اعمال شده موجب می شود بازرگانان به فکر تغییر مسیر ترانزیت کالایشان از خاک ایران بیفتند.

وی گفت: هم اینک ناوگان ترانزیتی ترکیه کالای خود به مقصد آسیای مرکزی را از خاک جمهوری آذربایجان و مسیر رو- رو دریای خزر به بندر ترکمن باشی منتقل می کند و ناوگان ترکمنستانی بار را تا کشور مقصد حمل می کند، که بعیدنیست تجار این مسیر را جایگزین مسیر جاده ای ایران کنند.

پذیرش بار ترانزیتی در قالب تعویض یدک همچنان انجام می شود

پیگیری از سایر فعالان تجارت بین المللی و دست اندرکاران دستگاه دیپلماسی در خراسان رضوی نشان می دهد دریافت هزینه گزاف از ناوگان ترانزیتی عبوری از ترکمنستان به ایران خلاصه نمی شود، حتی برخی کشورها برای عبور ترانزیتی هزینه بیشتری از ناوگان ایرانی پرداخت می کنند.

بر اساس اعلام فعالان حمل و نقل، هم اکنون ناوگان ترانزیتی ترکیه از مرزهای غربی وارد کشور شده و کالای مصرفی خود را از طریق لطف آباد و سرخس به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی انتقال می دهند.

فعالان حمل ونقل می گویند که ناوگان ترکیه ای با وجود همین هزینه ها باز هم کالای خود را به شکل ترانزیت یکسره به ترکمنستان حمل می کنند.

دریافت هزینه گزاف از ناوگان ترانزیتی عبوری از ترکمنستان به ایران خلاصه نمی شود، حتی برخی کشورها برای عبور ترانزیتی هزینه بیشتری از ناوگان ایرانی پرداخت می کنند.

با توجه به نقدهای مطرح شده از طرف بخش خصوصی، رییس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: نظر به مطالبه شرکتهای حمل و نقل بین المللی کالا و جلوگیری از بروز مشکل و معطلی ناوگان و روان سازی تردد در مرز سرخس، با هماهنگی های صورت گرفته مقرر شد عملیات تعویض یدک و ترانشیپمنت در منطقه ویژه اقتصادی سرخس همچنان صورت گیرد.

نصیر برادران خاطرنشان کرد: در عین حال ناوگان ترانزیتی که قصد تردد به صورت حمل یکسره به ترکمنستان و یا سایر کشورهای آسیای مرکزی از مرز سرخس را دارند در اولویت خروج نسبت به فرآیندهای تبادل یدک و ترانشیپمنت هستند تا به تدریج با افزایش حمل یکسره کالاهای ترانزیتی به آسیای مرکزی همانند دوران قبل از کرونا، موجبات افزایش سهم ناوگان ایرانی در ترانزیت و توسعه بیشتر فعالیت های اقتصادی فراهم شود.

منبع: ایرنا

فهرست عوارض (به زبان انگلیسی) برای ناوگان جاده­ ای ترکمنستان

فهرست عوارض (به زبان انگلیسی) برای ناوگان جاده­ ای ترکمنستان جهت ورودی و ترانزیت به قلمرو جمهوری اسلامی ایران از طریق سه مرز سرخس، لطف آباد و اینچه برون، به پیوست ایفاد می­گردد.

هزینه عوارض به زبان انگلیسی

دانلود فایل ضمیمه

دانلود فایل ضمیمه ۲

رئیس شرکت ملی پخش فرآورده‌‌‌های نفتی ناحیه گنبد کاووس گفت: میزان موجودی فرآورده در باک کامیون‌‌‌هایی که امکان تردد از پایانه‌‌‌های مرزی استان گلستان و به‌ویژه مرز اینچه‌‌‌برون را دارند با دستگاه‌های الکترونیک‌سنجیده می‌شود.

هادی قزلسفلی در نشستی خبری که در محل گمرک اینچه‌‌‌برون برگزار شد، اظهار کرد: کامیون‌‌‌ها با مقاصدی که انتخاب می‌کنند حق حمل مقداری سوخت را دارند و با توجه به اینکه خارج از مرز ایران سوخت قیمت بالایی دارد از این رو ما‌به‌التفاوت سوختی که در آن طرف مصرف می‌کنند از آنها دریافت می‌شود. وی افزود: این ما‌به‌التفاوت که با دستگاه‌های الکترونیک محاسبه و دریافت می‌شود برای پیشگیری از قاچاق سوخت یا فروش سوخت در آن طرف مرزهاست. رئیس شرکت ملی پخش فرآورده‌‌‌های نفتی ناحیه گنبد کاووس اظهار کرد: طبق قانون و دستور العمل‌‌‌های ابلاغی شرکت پخش فرآورده‌‌‌های نفتی در استان‌‌‌های مرزی باید نسبت به ایجاد جایگاه کنترل سوخت در باک خودروهای ترانزیتی اقدام و مبلغ سوخت موجود در باک خودروهای خارجی عبوری از مرز کشور را اخذ کنند.

وی ادامه داد: استقرار در نقطه صفر مرزی و اطلاع از قیمت فرآورده در نخستین جایگاه کشور همسایه (ترکمنستان) و بررسی و مصوب کردن نرخ پیشنهادی فروش فرآورده‌‌‌های نفتی (کنترل باک) در نقطه صفر مرزی به صورت یک‌ماهه از مهم‌ترین اقدامات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه گلستان است.

رئیس شرکت پخش فرآورده‌های نفتی شهرستان گنبدکاووس از رصد ۶۵ هزار و ۱۴۷ دستگاه خودرو در ایستگاه کنترل باک مرز اینچه‌برون خبر داد و گفت: تاکنون ۲۳ میلیون و ۲۳۴ هزار و ۷۳ لیتر فرآورده کنترل شده است.

وضعیت فعال ترانزیت کالا میان ایران و همسایه شمالی اش ترکمنستان افق جدیدی را برای همکاری‌های منطقه‌ای دو کشور هم در قالب کریدور عشق آباد و هم کریدور شمال – جنوب فراهم می‌کند.

ترکمنستان یکی از بازارهای اصلی صادرات ایران به شمار می‌آمد و مسیر دسترسی کشورمان به آسیای میانه است. ترکمنستان دارای چهار گذرگاه مرزی سرخس، لطف آباد، باجگیران و اینچه برون با ایران است که عمده ترددهای تجاری ریلی و جاده ای به ترتیب از طریق سرخس، لطف آباد و اینچه برون انجام می شود.

اخیرا جواد هدایتی، مدیرکل ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور از ساری و جاری بودن تردد در ۳ مرز از ۴ مرز ایران و ترکمنستان خبرداده است. بنا به اظهارات وی تنها مرز باجگیران در حال حاضر غیرفعال است. ترکمنستان و در ادامه قزاقستان و روسیه کریدور شاخه شرقی دریای خزر و کریدور شمال –جنوب محسوب می‌شود

کشور ترکمنستان هم مرز با خراسان رضوی و یکی از ۱۰ مقصد اصلی صادرات این استان و دروازه ورود به کشورهای آسیای میانه محسوب می‌شود.

لغو تعرفه حمل و نقل ترانزیتی ایران به ترکمنستان

مهرماه سال جاری محسن رکنی، مدیر پایانه مرزی لطف آباد خراسان رضوی گفته بود که کشور ترکمنستان با هدف تسهیل در روند حمل و نقل کالا، عوارض سنگین حمل کالای ترانزیتی توسط ایران برپایه “پیمایش تن کیلومتر” از این مرز زمینی و دیگر مرزها را لغو کرده است.

بر اساس توافق دو کشور از اوایل مهرماه، ترکمنستان عوارض حمل کالای ترانزیت توسط ناوگان ایرانی بر پایه “پیمایش” یعنی ۱.۵ دلار به ازای هر کیلومتر حمل کالا در قلمرو آن کشور را، اختصاصا برای ناوگان ایرانی لغو نموده است. براساس آمار اعلام شده از سوی گمرک ترکمنستان، در ۵ ماهه اول سال جاری ایران جزو ۱۰ کشور اول طرف معامله با ترکمنستان بوده است. این آمار نشان دهنده مساعی دو طرف برای تسهیل مناسبات تجاری دو جانبه است.

با توجه به وقایع اخیر حوزه قفقاز، درگیری نظامی روسیه و اوکراین و کمبودهای شناور در دریای خزر، لغو تعرفه حمل و نقل ترانزیتی ایران به ترکمنستان میتواند گامی به سوی رونق مسیر آلترناتیو شرق دریای خزر در جهت توسعه کریدور شمال- جنوب و موافقتنامه عشق‌آباد باشد

این اقدام از سوی ترکمنستان موجب کاهش مناسب هزینه‌های صادرات و حمل و نقل در مسیر کشورهای حوزه آسیای میانه می‌شود. شکی نیست این تصمیم مثبت عشق آباد قطعا از بروز خسارات به کالاها و بارگیرها که طی سه سال اخیر و پس از پاندومی کرونا و بنا به درخواست دولت ترکمنستان در مرزهای مشترک جابه‌جا می‌شدند، جلوگیری می‌کند و باعث از سرگیری حمل یک‌سره، تسهیل تردد و همچنین کاهش اعتراضات صاحبان کالا، شرکت‌ها و رانندگان حمل‌ونقل بین‌المللی می‌شود.

این مساله می تواند با توجه به اتفاقات اخیر در حوزه قفقاز، درگیری نظامی روسیه و اوکراین و کمبودهای شناور در دریای خزر گامی به سوی رونق مسیر آلترناتیو شرق دریای خزر در جهت توسعه کریدور شمال- جنوب و موافقتنامه عشق‌آباد باشد.

با توجه به سیاست‌های راهبردی دولت سیزدهم مبنی بر توسعه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و حمل و نقلی با کشورهای همسایه و منطقه، ایران نیز در قالب رفتار متقابل همین نوع تعرفه ها را بر ناوگان ترکمنستان وضع خواهد کرد.

پایانه مرزی لطف آباد در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان در ۳۰۰ کیلومتری شمال مشهد و ۱۱۰ کیلومتری جنوب عشق آباد پایتخت ترکمنستان قرار دارد. خراسان رضوی از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۵۳۱ کیلومتر دارای مرز مشترک با ترکمنستان است که این مرز در محدوده شهرستانهای قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد قرار دارد.

افزایش دو و نیم برابری تردد ناوگان تجاری با ترکمنستان از مرز سرخس

مهرماه سال جاری نیز حسن نوری زاده، سرپرست فرمانداری سرخس اعلام کرد که تردد ناوگان تجاری از مرز جاده ای سرخس در خراسان رضوی با کشور ترکمنستان طی چند هفته گذشته در مقایسه با ماه های قبل دستکم ۲.۵ برابر افزایش یافته است.

تا شهریور امسال ورود و خروج ناوگان صادراتی و ترانزیتی از مرز جاده ای سرخس روزانه بین ۱۷۰ تا ۲۰۰ دستگاه بود، اما در حال حاضراین تردد به ۵۳۰ تا ۵۵۰ دستگاه کامیون در روز افزایش یافته است.

در پی توافقات میان دو کشور مبنی بر رفع محدودیتهای کرونایی و تسهیل تردد ناوگان، اکنون کامیونهای ترانزیتی به صورت مستقیم از خاک ترکمنستان عبور می کنند حال آنکه قبلا بواسطه محدودیت کرونایی باید بار خود را تحویل کشنده ترکمنستانی می دادند.

پایانه مرزی سرخس در شمال شرقی خراسان رضوی، در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان قرار دارد و اکنون به کانون توجه تبادلات تجاری منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شده است.

سال گذشته ۳.۲ میلیون تن از مبادلات تجاری خارجی کشور شامل صادرات، واردات و ترانزیت به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار از مرزهای جاده ای و ریلی این شهرستان انجام شد، بر این اساس ۱.۷ میلیون تن از این اقلام ترانزیت ورودی و حدود ۷۰۰ هزار تن نیز ترانزیت خروجی است که بیشتر آن از طریق مرز ریلی سرخس و بقیه از مرز جاده ای صورت گرفته است.

سرخس با موقعیت ژئواکونومیک، زیرساختهای مرزی و حمل و نقلی و همچنین قرار گرفتن میان کشورهای محصور در خشکی، تبدیل به گرانیگاه تجارت در آسیای مرکزی شده است

برخورداری از موقعیت ژئواکونومیک، زیرساختهای مرزی و حمل و نقلی و همچنین قرار گرفتن میان کشورهای محصور در خشکی، شهرستان سرخس در خراسان رضوی را به گزینه نخست تبدیل شدن به گرانیگاه تجارت و ترانزیت در آسیای مرکزی و یا قلب زمین در منطقه “اوراسیا” تبدیل کرده است.

صاحبنظران عبور ۲ طرح “یک کمربند – یک جاده” و “کمربند اقتصادی راه ابریشم” از این محدوده محصور در خشکی و نیز سرمایه گذاری قدرتهای جهانی از جمله چین در این طرح ها را از عوامل تاثیرگذار بر تجارت آینده بزرگترین پهنه خشکی زمین، یعنی اوراسیا، ارزیابی می کنند

صاحبنظران عبور ۲ طرح “یک کمربند – یک جاده” و “کمربند اقتصادی راه ابریشم” از این محدوده محصور در خشکی و نیز سرمایه گذاری قدرتهای جهانی از جمله چین در این طرح ها را از عوامل تاثیرگذار بر تجارت آینده بزرگترین پهنه خشکی زمین، یعنی اوراسیا، ارزیابی می کنند.

هرچند سرخس نزدیکترین واحد سرزمینی ایران به قلب زمین در خشکی اوراسیا است، اما ارزیابی مختصری از حجم تبادلات تجاری کشورمان با همسایگان نشان می دهد این پایانه مرزی پتانسیل و ظرفیت ترازیتی به مراتب بیشتر اط حجم کنونی با کشور ترکمنستان دارد.

البته خبرهای دیگری نیز از توسعه تجارت و ارتقای موقعیت لجستیکی سرخس به گوش می رسد که بخشی از آن با افزایش فعالیت اقتصادی چین در محدوده آسیای مرکزی گره خورده است.

براساس اعلام تلویزیون دولتی چین، شهر “هورگوس” در استان شرقی سین‌گیانگ چین، که به عنوان گذرگاه ریلی و جاده ای بین چین و کشورهای آسیای مرکزی و اروپا شناخته می شود، از سال ۲۰۲۰ تاکنون چندین هزار قطار باری حامل اقلام صادراتی و وارداتی از مبدا چین و از طریق این گذرگاه به مقصد کشورهای آسیایی و اروپایی در رفت و آمد بوده اند.

این مسیر ریلی و جاده ای که بخش مهمی از پازل طرح “کمربند و جاده” چین است، در مسیر خود به خطوط جاده ای و ریلی ترکمنستان وصل می شود، که همسایگی سرخس با ترکمنستان، امیدها به افزایش نقش آنرا در این تبادلات پررنگ تر کرده است.

البه لازم به ذکر است که در پی همه گیری بیماری کرونا مرزهای ایران و ترکمنستان به مدت ۹ ماه بسته شد و پس از بازگشایی نیز میزان پذیرش کالا بسیار اندک بود و ناوگان ایرانی اجازه ورود به ترکمنستان را نداشت، تا اینکه دولت ترکمنستان مصوبه‌ای را تصویب و اجازه عبور ناوگان ایرانی را بر اساس این مصوبه با شرایط خاص داد.

رونق ترانزیت کالا از مرز اینچه برون

در استان گلستان ۱۴۴ کیلومتر خط ریلی وجود دارد که از سال ۱۳۹۳، گرگان به راه آهن کشور ترکمنستان و قزاقستان و چین از طریق اینچه‌برون گنبدکاووس برای جابجایی کالا متصل شده و ترانزیت کالا از طریق اینچه‌برون هم از ابتدای امسال با تقویت دیپلماسی دولت سیزدهم شدت گرفته است. اینچه برون تنها گمرک زمینی و ریلی استان گلستان در مرز ایران و ترکمنستان است.

اوایل آبان ماه امسال سید ابراهیم حسینی، مدیرکل گمرکات گلستان گفت که با پیگیری‌ استانداری گلستان محدودیت تردد کامیون‌های ایرانی به مقصد ترکمنستان از مرز زمینی اینچه‌برون پس از سه سال در پی شیوع ویروس کرونا برداشته شد.

از اول سال جاری تا مهرماه افزون بر ۱۱ هزار و ۸۴۱ تن انواع کالا به ارزش ۲۳ میلیون و ۶۹۴ هزار و ۹۷۹ دلار از طریق گمرک مرزی اینچه‌برون وارد استان گلستان شده است که به لحاظ وزنی ۱۸ درصد بیشتر و به لحاظ ارزش دلاری ۲۵ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.

منطقه اینچه برون به گواه بسیاری از کارشناسان، مسوولان و نیروهای نظامی و امنیتی استانی و ملی از مناطق مرزی بسیار امن کشور است، وجود گمرک و پایانه مرزی اینچه‌ برون، وجود منطقه ویژه اقتصادی اترک، خط ریلی بین المللی ایران – ترکمنستان – قزاقستان که از اینچه برون می‌گذرد، برخورداری از راه‌های ارتباطی مناسب، نزدیکی به فرودگاه بین المللی گرگان و بندر و اسکله چند شهر ساحلی استان از مهمترین زیرساخت‌های موجود توسعه در این خطه است.

البته به نظر میرسد تاکنون به نحو مطلوب از زیرساخت‌های موجود منطقه اینچه برون خصوصا خط ریلی بین المللی آن که در آذر ۹۳ با حضور روسای جمهوری سه کشور همسایه یعنی “ایران، ترکمنستان و قراقستان” افتتاح شد، استفاده نشده است. با تصویب هر چند با تاخیر هفت ساله منطقه آزاد تجاری – صنعتی اینچه برون در اردیبهشت امسال، نگاه‌ها به سمت توسعه هرچه بیشتر این منطقه است.

به زعم کارشناسان، منطقه آزاد اینچه برون گلستان دارای ظرفیت و پتانسیلی منحصر به فرد برای توسعه و رونق اقتصادی استان گلستان است و در صورت ایجاد زیرساخت‌های مناسب، این منطقه می‌تواند فرصتی کم نظیر برای اقتصاد ملی و تعمق روابط فرهنگی ایران با ترکمنستان و سایر کشورهای آسیای میانه رقم زند.

یکی از مهمترین کمبودهای زیرساختی منطقه آزاد تجاری – صنعتی اینچه برون ایجاد یک خط ریلی جدید از مسیر اینچه برون به گنبدکاووس – آزادشهر – شاهرود است تا از آن مسیر به کریدور ریلی شمال – جنوب اتصال یابد. اگرچه در وضعیت فعلی اینچه برون از طریق خط ریلی به گرگان – ساری – گدوگ و گرمسار با کریدور شمال – جنوب ارتباط دارد اما به گفته مدیرکل گمرکات گلستان این خط ریلی دارای مشکلاتی است.

از جمله مزایای اجرای خط آهن اینچه برون – گنبدکاووس – آزادشهر – شاهرود میتوان به کوتاهتر شدن مسیر رسیدن به راه آهن شمال – جنوب، کاهش هزینه‌های ترانزیت و حمل بار و عبور آسان واگن‌های کشورهای آسیای میانه و چین از خطوط ریلی ایران اشاره کرد.

با اجرای این مسیر علاوه بر برخورداری برخی شهرهای منطقه از خط راه آهن، امکان صادرات از این شهرها به کشورهای آسیای میانه از طریق مرز اینچه برون میسر می‌شود ضمن اینکه خط فعلی راه آهن اینچه برون – گرمسار به دلیل برخی مشکلات فنی، طولانی بودن مسیر و نیز کوهستانی بودن و ارتفاع کم تونل‌های آن، امکان عبور واگن‌های تاج دار کشور ترکمنستان، قزاقستان و چین را ندارد.

در پی مذاکرات فشرده میان روسای راه آهن ایران و ترکمنستان در روزهای چهارم و پنجم آبان ماه سال جاری در حاشیه شانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی، بازرگانی، علمی و فرهنگی بین دو کشور، دو طرف تفاهم نامه همکاری های مشترک ریلی را امضا کردند که شرایط تجارت زمینی و ریلی را تسهیل می کند. بر این اساس ظرفیت تبادل واگن های حامل بار در گمرگ اینچه برون با افزایش دوبرابری به ۱۰۰ واگن در روز افزایش یافت.

دیپلماسی فعال اقتصادی ایران و ترکمنستان

فقدان دیپلماسی فعال اقتصادی یکی از دلایل اصلی فاصله حجم ترانزیت کالا میان ایران و ترکمنستان با سطح مطلوب مورد نظر است. دیپلماسی فعال اقتصادی از سوی ایران قطعا موجب رونق بیشتر مراودات تجاری و ترانزیتی با همسایگان و سایر کشورهای جهان می شود که موجب خلاصی ایران از تنگناها و رکود اقتصادی ناشی از تحریم های یک جانبه غرب است.

به همین منظور لازم است ایران تمام مساعی خود را در این زمینه به کار گیرد و ضمن رفع موانع موجود برای گسترش ترانزیت و حذف قوانین دست و پا گیر احتمالی زمینه را برای استفاده حداکثری از پتانسیل پایانه های مرزی با ترکمنستان و جهش روابط تجاری و ترانزیتی هموار کند.

همچنین به دلیل مشکلات سخت افزاری در بنادر، پروسه حمل کالاهای ترانزینی در زمان افزایش بار بسیار زمان بر می شود. از سوی دیگر وضعیت نامناسب جاده‌ها و عدم زیر ساخت مناسب در زمینه ترانزیت و فرسودگی ناوگان حمل و نقل نیز به مشکلات موجود در زمینه ترانزیت دامن میزند.

لازمه ناوگان بین المللی توانایی رقابت با ناوگان های کشورهای همسایه است. فرسودگی کامیون‌ها و ناوگان حمل و نقل موجب افزایش کرایه حمل شده و بهای تمام شده کالای تزانزیتی و صادارتی را گرانتر کرده است که لازم است در این خصوص تدابیر لازم اندیشیده شده و سازمان و ارگان های مربوطه نسبت به نوسازی ناوگان های بین المللی هر چه سریع تر اقدام کنند تا ایران با استفاده از کریدورهای ریلی و جاده ای خود و هم چنین موقعیت استثنایی ژئوپلیتیک خود بتواند از طریق ترانزیت کالا خصوصا از مبدا کشورهای آسیانه میانه محصور در خشکی که به آب های بین المللی دسترسی ندارند نسبت به ارز آوری و انباشت بیشنر ثروت ملی اقدام کند.

نتیجه

ایران با اتکاء به ویژگی‌های ممتاز جغرافیایی، منابع سرشار طبیعی و نیروی کار متخصص می‌تواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد جهانی برسد. موقعیت ویژه ژئوپلیتیک ایران در مسیر کریدور شمال –جنوب، شرایط جغرافیایی ایران و سایر کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی و همچنین کریدور شرق به غرب که چین را به آسیای میانه و در نهایت از طریق ایران به اروپا متصل میکند، نعمتی خدادادی است که باید از آن کمال بهره را برد، همان گونه که ناوگان ترکمن هم اکنون از مسیرهای ایران برای ترانزیت به سمت ترکیه استفاده میکنند.

ایران در منطقه جغرافیایی قرار دارد که سرشار از منابع تولیدی (صنعتی و کشاورزی) و ذخایر زیرزمینی و معدنی است، ضمن اینکه حلقه واسط یک غول اقتصادی مانند هندوستان با آسیای مرکزی و همچنین حلقه واسط یک غول اقتصادی مانند چین با منطقه غرب آسیا و اروپا است.

حوزه ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) کشور که آن را به حوزه ژئوکومی وصل می‌کند و می‌تواند قطبی باشد برای ارزآوری، تولید و پیوندهای منطقه‌ای حتی فراتر از مساله اقتصادی و صنعتی استفاده کنیم تا پایانه های مرزی با کشورهای آسیای میانه از جمله ترکمنستان را به عنوان یکی از مناطق تولید محور و صادرات گرا در نقطه تماس اقتصاد ایران با اقتصاد حوزه اوراسیا نه فقط ترکمنستان داشته باشیم.

با توجه به دولتی بودن اقتصاد ترکمنستان قطعا دولت ایران نیز باید ورود عمیق تر و جدی تری به بحث تبادلات تجاریو ترانزیتی با همسایگان شمالی خصوصا ترکمنستان داشته باشد . کاهش هزینه های حمل و نقل ریلی توسط راه آهن و ایجاد مرکز ویژه بررسی اتاق بازرگانی برای رصد تحولات اقتصادی و سیاسی ترکمنستان نیز باید در دستور کار مقام های مربوطه قرار گیرد.

منبع: بازار

 گمرک و گذرگاه مرزی سرخس در انتهایی‌ترین منطقه شمال شرق ایران در استان خراسان رضوی ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد و هم‌مرز با ترکمنستان واقع‌شده است و از مبادی مهم تجارت و ترانزیت خارجی کشور به‌ویژه با کشورهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود.

ازآنجا کشورهای آسیای میانه کشورهای محصور در خشکی هستند و برای اینکه بتوانند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند یکی از مسیرهای خوب و قابل‌اعتماد برایشان مسیر ایران است تا بتوانند به آب‌های آزاد خلیج‌فارس متصل شوند و برای صادرات و واردات از این مسیر استفاده می‌کردند.

با اپیدمی کرونا باسیاستی که ترکمنستان درباره بستن مرزهای مشترک داشت عملاً دسترسی ایران به ۴ کشور ماورای ترکمنستان فقط از مسیر این کشور فراهم بود و بعد از یک سال روش تبادل یدک که عملاً کارآمد هم نبود، جایگزین شد و فقط این امکان را فراهم می‌کرد که جریان حمل‌ونقل بدون تماس مستقیم بین دیگران و اتباع ترکمنستانی اتفاق افتد.البته ترکمنستان علاوه بر محدودیت تردد خودروهای ایرانی با مشکلاتی از جمله عوارض متعدد دسترسی ناوگان ایرانی به منطقه آسیای میانه را محدود کرد.

محدودیت‌های تجاری

 ترکمنستان ممنوعیت و محدودیت را تا آنجا پیش برد که تنها اجازه تردد ۳۰ دستگاه کامیون در طول روز از مرز سرخس و لطف‌آباد را به ایران می داد.

ایجاد محدودیت تردد اتباع کشور ترکمنستان از مرز سرخس، اخذ عوارض اضافی از رانندگان کامیون‌های ایرانی، عدم پذیرش محموله‌های صادراتی ایران به مقصد تاجیکستان از سوی ترکمنستان، برگشت کامیون‌ها تنها بخشی از بهانه‌جویی‌های این کشور در طی یکی دو سال اخیر بوده است.

ترکمنستان بعد از عراق و افغانستان سومین بازار صادراتی ایران به شمار می‌آمد و مسیر دسترسی کشورمان به آسیای میانه است لذا بسته شدن مرز ترکمنستان در طی دو سال گذشته، برای بخش خصوصی، دغدغه‌هایی جدی را رقم‌ زد و موجب شد تا بخشی از بازار فعالان حوزه تجارت خارجی ما به همین واسطه از دست‌ برود.

اگرچه در این مدت تلاش‌های زیادی برای برگشت به شرایط گذشته صورت گرفت و ترانزیت ریلی بازگشایی شد و پس‌ از آن ترانشیپ آزمایشی از مرز سرخس وارد فاز اجرا گردید و حتی در مرز لطف‌آباد نیز این اتفاق محقق شد؛ اما مجموع این اقدامات نتوانست مراودات تجاری را به گذشته بازگرداند و لذا روند تجارت و ارتباط ما با بازار آسیای میانه، همچنان محدود و پر مشکل باقی ماند.

آغاز مراودات تجاری

موانع توسعه مراودات تجاری در نهایت با توسعه روابط دیپلماسی و سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان و ترکمنستان منجر به گشایش‌های زیادی در روابط اقتصادی و تجاری با آن کشورها شد و در توسعه روابط با قزاقستان و قرقیزستان نیز مؤثر بود و خوشبختانه این مسیر برای صادرات هموار شد.

با ورود یک دستگاه ناوگان ترکمنستانی در آبان ماه سال جاری به پایانه مرزی اینچه‌برون، تردد مرزی بین کشور ایران و ترکمنستان از طریق این پایانه پس از قریب به ۳۲ ماه وقفه به‌صورت عادی برقرار شد.

هم چنین ترکمنستان در طی یک ماه گذشته با کاهش عوارض جاده‌ای برای کامیون‌های ایرانی در مرزهای خراسان رضوی به یک‌سوم نرخ گذشته و از ۱.۵ دلار در هر تن- کیلومتر به ۵۰ سنت در هر تن- کیلومتر بر بهبود روابط تجاری جامه عمل پوشاند و لذا این اتفاقات موجب خرسندی بسیاری از تجار ایرانی و شرکت های حمل و نقل ترانزیتی در خراسان رضوی شده است.

پیش‌ از این هر کامیون ناگزیر بود بار خود را به کشنده ترکمن تحویل دهد اما اکنون رانندگان کامیون‌های ایرانی می‌توانند کالای خود را، به‌جز عشق‌آباد، بدون دخالت کشنده ترکمن به نقاط مختلف حمل کنند.

پس از کاهش عوارض جاده ای حالا خبر هیا خوش دیگری نیز مبنی بر افزایش ساعت کاری در گمرک و مرز نیز به گوش می رشد. بنا بر اظهارات سرپرست اداره کل گمرک سرخس برای نخستین بار پس از بازگشایی مرز سرخس با ترکمنستان و از ۲۵ سال گذشته تاکنون ترکمنستان برای توسعه تبادلات تجاری درخواست افزایش ساعات کاری گمرک مرزی را داده است.

درحالی‌که اکنون فعالیت گمرک مرز سرخس از ساعت هفت صبح تا ۱۴:۳۰ است اما طرف ترکمنستانی خواستار افزایش ساعت کاری از هفت صبح تا ۱۷ است.

بنا بر گفته سرپرست اداره کل گمرک سرخس در پی توافقات دوجانبه و تسهیل ترددها از ابتدای شهریورماه، ترددهای زمینی طی یک ماه گذشته حدود ۷۰ درصد افزایش داشته و تجارت خارجی شامل صادرات، واردات و ترانزیت کالا از گذرگاه‌های ریلی و جاده‌ای مرز سرخس با ترکمنستان طی هفت ماه گذشته به مرز ۱.۵ میلیون تن رسیده که از این میان صادرات و ترانزیت به ترتیب ۱۳ و ۶۲ درصد افزایش داشته است.

افزایش مراودات تجاری با آسیای میانه

رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بابیان اینکه خوشبختانه پس از مدت‌ها محدودیت و کاهش صادرات کالا به ترکمنستان در حال حاضر با آمار افزایشی تردد کامیون‌های تجاری روبرو هستیم به بازار گفت: به‌رغم محدودیت‌هایی که در طی چند سال گذشته و به‌ویژه پس از شیوع بیماری کرونا برای تردد کامیون‌های ایرانی به ترکمنستان روبرو بودیم در حال حاضر شرایط ترانزیت کالا به این کشور با توجه به رایزنی‌های انجام‌شده و اقدامات دولت در راستای توسعه مراودات سیاسی و تجاری تسهیل شده است.

محمدعلی امیر فخریان بازگشایی بازارچه باجگیران در مرز ترکمنستان را نیز یکی دیگر از اتفاقات خوب در طی ماه‌های اخیر دانسته و عنوان کرد: این بازارچه علاوه برافزایش مراودات تجاری نقش قابل‌توجهی در معیشت و اشتغال افراد محلی دارد.

وی هم‌چنین با اشاره به اقدامات دولت در بحث پیمان شانگهای و تجارت با کشورهای آسیای میانه نیز گفت: این اقدام نوید بهبود و افزایش مراودات تجاری با کشورهای آسیای میانه را دارد.

وی اذعان کرد: در این راستا واردات برخی از کالاها که به ایران ممنوعیت داشت که با پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و توافقاتی که ایران با کشورهای عضو این اتحادیه داشت، میسر شد لذا افزایش مراودات با کشورهای آسیای میانه در ماه‌های آینده دور از انتظار نخواهد بود.

رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بیان کرد: در هفت ماهه امسال به ترتیب میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به افغانستان به عنوان شریک نخست تجاری استان ۲۴۸ میلیون دلار، ترکمنستان ۱۰۰ میلیون دلار، تاجیکستان ۵۵ میلیون دلار، عراق ۵۳ میلیون دلار، ازبکستان ۴۵ میلیون دلار، امارات متحده عربی ۲۸ میلیون دلار، پاکستان ۲۶ میلیون دلار، قرقیزستان ۲۲ میلیون دلار، اسپانیا ۲۰ میلیون دلار و روسیه ۱۵.۵ میلیون دلار بوده است که این کشورها در زمره ۱۰ کشور اول صادراتی استان به شمار می روند.

فخریان میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در هفت‌ماهه امسال را به میزان ۵۵ میلیون دلار عنوان کرد و گفت: این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تغییری نداشته اما میزان واردات کالا از آن کشورها به خراسان رضوی ۱۴ میلیون دلار بوده که ۲۶۳ درصد رشد داشته است.

وی بابیان اینکه حجم تجارت خراسان رضوی با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در این مدت ۷۰ میلیون دلار بوده است بیان کرد: میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به روسیه ۱۵ میلیون دلار بوده که رشد ۲۵۰ درصدی داشته است، به ارمنستان چهار میلیون دلار با رشد ۱۳۴ درصدی همراه بوده و به کشورهای قرقیزستان به میزان ۲۲ میلیون دلار و قزاقستان ۱۳.۵ میلیون دلار بوده است.

امیر فخریان میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به کشورهای قزاقستان و قرقیزستان در مدت هفت‌ماهه امسال را نسبت به مدت مشابه پارسال کاهشی دانست و افزود: دلیل این کاهش تغییر مسیر ترانزیتی کالای خراسان رضوی از مرز سرخس به کشورهای ترکمنستان و قزاقستان و جایگزین شدن آن با مسیر دریای خزر بوده است، ضمن اینکه خراسان رضوی می‌تواند کالاهای خود را از بندر امیرآباد در استان مازندران به‌طور مستقیم به بندر اکتائو در قزاقستان نیز ارسال کند.

منبع: بازار

دبیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای گلستان گفت: با ورود یک دستگاه ناوگان ترکمنستانی به پایانه مرزی اینچه برون، تردد مرزی بین کشور ایران و ترکمنستان از این پایانه پس از ۳۲ ماه وقفه بصورت عادی برقرار شد.

محدودیت تردد کامیون‌های ایرانی به مقصد ترکمنستان از مرز زمینی اینچه‌برون پس از سه سال برداشته شد.

مدیرکل گمرکات گلستان گفت: پس از شیوع و همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ در اواخر سال ۹۸، ترکمنستان اقدام به جلوگیری از ورود کامیون‌های ایرانی و ترانزیت به این کشور کرد و این ممنوعیت تاکنون برقرار بود.

سیدابراهیم حسینی افزود: از این پس تجار و بازرگانانی گلستانی که قصد صادرات کالا با کامیون به کشور ترکمنستان دارند می‌توانند نسبت به دریافت روادید (ویزا) برای راننده کامیون مدنظر خود از این کشور این همسایه اقدام کرده و کالاهای خود را صادر کنند.