اجرای طرح حمل یکسره ناوگان ترانزیتی ایرانی به ترکمنستان و سایر کشورهای آسیای میانه از اول آبان

افزایش سهم حمل یکسره کالا به کشور ترکمنستان تا حد زیادی می‌تواند عقب‌ماندگی و کاهش سهم ناوگان ایرانی در حمل‌ونقل ترانزیتی را جبران کند. براساس هماهنگی‌های صورت گرفته و تصمیمات اتخاذ شده، مقرر شده است از تاریخ اول آبان سال جاری رویه حمل یکسره ناوگان ایرانی برای جابجایی کالاهای ترانزیتی در مرزهای سرخس و لطف آباد به‌طور کامل جایگزین رویه‌های ترانشیپمنت و تبادل یدک شود.

در پاسخ به این سوال که آیا این تصمیم شامل کالاهای صادراتی نیز می‌شود،باید گفت: طبق بررسی‌ها و توافقات صورت گرفته با گمرکات استان، رویه حمل یکسره برای ناوگان حامل کالای ترانزیتی در اولویت اجرا قرار دارد و تصمیمی در خصوص کالاهای صادراتی گرفته نشده است. قبل از شیوع کرونا شیوه تردد ناوگان ایرانی به ترکمنستان به‌صورت حمل یکسره بوده و بعد از همه‌گیری کرونا با بسته شدن مرز،ترکمنستان رویه تبادل یدک را به عنوان تنها راه ارتباطی در بازگشایی مرز در دستور کار قرار داد و متاسفانه رایج شدن این شیوه در دو مرز سرخس و لطف آباد امروزه سبب بروز مشکلات و آسیب‌هایی در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی شده و در بلند مدت می‌تواند جبران ناپذیر شود.

مهمترین مشکلات رویه تبادل یدک، وارد شدن آسیب و خسارت به محموله‌های تجاری،کانتینرها،یدک‌ها و عدم عودت به موقع و متعاقب آن افزایش شکایات و چالش‌های روز افزون با همتایان ترکمنی،ازدحام یدک‌ها و محمولات و ایجاد آشفتگی در محوطه‌های گمرکی و مرزی،تشریفات اداری مضاعف،احتمال بروز فساد به سبب تعدد ناگریز مراحل کنترل اسنادی و به‌طور کلی منطبق نبودن بر رویه‌های نظام‌مند تجاری از مهمترین مشکلات رویه تبادل یدک هستند.

روش تعویض تریلر در حمل‌ونقل جاده‌ای بین‌المللی علاوه بر موارد فوق می‌تواند تأثیرات منفی بر رقابت‌پذیری مسیرهای ترانزیتی و سهم ترانزیتی ناوگان ایرانی داشته باشد.

کاهش شمار نهایی ناوگان خروجی از مرز و افزایش زمان رسیدن محموله به مقصد از تبعات بعدی این مشکلات است.

عمده مزایای اقتصادی حمل یکسره بسته به شرایط از جمله مسیرهای تجاری خاص،مقررات گمرکی و زیر ساخت‌های گذرگاه‌های مرزی در افق میان‌مدت و حتی بلندمدت حاصل می‌شود.

دست اندرکاران حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی باید علاوه بر توجه به منافع کوتاه‌مدت،کارایی بالقوه توسط حمل یکسره و بدون توقف را دنبال کنند تا در بلندمدت تأثیر اقتصادی آن در توسعه پایدار ترانزیت کشور نمایان شود.

با توجه به تداوم‌بخشی رویه تعویض یدک در مرزهای ایران و ترکمنستان که منجر به حمل محمولات کانتینری و غیرکانتینری ایرانی توسط ناوگان ترکمن به مقصد ازبکستان شده است، به‌دلیل مشکلات مربوط به مجوزهای تردد ثالث به ناوگان ترکمن حامل محمولات ایرانی از طرف ازبکستان، ضمن ایجاد اختلال در تردد،موجب توقف تعداد قابل توجهی از بارگیرهای ایرانی و مشکلات عدیده‌ای برای شرکت‌ها و تجار ایرانی فراهم شده است.

توسعه حمل یکسره،عملیات لجستیک را ساده می‌کند و در نتیجه کارایی زنجیره تامین را افزایش و باعث تقویت روابط تجاری می‌شود که این امر در بلندمدت به نفع تجار و صاحبان کالا خواهد بود.

ضرورت استفاده بهتر از منابع و حمایت از ناوگان ملی همواره وجود داشته و حمل یکسره سبب تسهیل تردد ناوگان ایرانی در امر ترانزیت می‌شود و به رشد بلندمدت تجارت کشور کمک می‌کند.

در آخرین نشست کمیته مشترک حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای با ترکمنستان که در اسفند ماه سال گذشته به میزبانی مشهد برگزار شد، طرفین بر ضرورت افزایش سهم حمل‌ونقل یکسره در جایگزینی با تعویض تریلر و ترانشیپمنت تأکید داشته و در تفاهم‌نامه منعقد شده این موضوع لحاظ شده است و لذا طرفین مکلف به پیگیری اجرایی شدن موضوع هستند.

در این خصوص مشکلاتی در بخش صدور ویزا و همچنین هزینه‌های غیر رسمی وجود دارد که پیگیری و رفع آن‌ها از اولویت‌های بخش حاکمیتی است. الگوهای تجاری و شیوه‌های لجستیکی در دنیا به طور مداوم در حال تکامل هستند و در سیاستگذاری در حوزه ترانزیت کشور باید الزامات به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد و این عوامل برای تصمیم‌گیری آگاهانه در نظر گرفته شود.

اتاق مشترک ایران ترکمنستان

ترکمنستان را دروازه تجارت با کشورهای آسیای مرکزی خوانده‌اند؛ تجارتی که در دوره پساکرونا با چشم‌انداز روشنی آغاز شد اما در ادامه با چالش‌های ترانزیتی در خاک ترکمنستان، که به تدریج خود را نمایان کرد، به مشکل برخورد.

ترکمنستان از جنوب با استانهای خراسان رضوی و گلستان و از شرق دریای خزر با کشورمان دارای مرز خشکی و دریایی است، از طرفی بندر “ترکمن‌باشی” این کشور پذیرای کشتی های تجاری کشورهای منطقه است.

ترکمنستان دارای چهار گذرگاه مرزی زمینی با ایران شامل سرخس، لطف آباد، باجگیران (در خراسان رضوی) و اینچه برون (در گلستان) است که عمده ترددهای تجاری ریلی و جاده ای به ترتیب از طریق سرخس، اینچه برون و لطف آباد انجام می شود.

تردد ناوگان ترانزیت ورودی و خروجی از مرزهای مشترک ایران با ترکمنستان به مقصد کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن به ترتیب ۵۶ و ۷۰ درصد افزایش داشته است.

ترکمنستان به واسطه همین موقعیت جغرافیایی، پذیرای ناوگان ترانزیتی به مقصد کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و حتی چین است.

این کشور در دوره کرونا نیز محدودیت هایی را در مرزهای خود با ایران و دیگر کشورها، برای ترددهای مرزی، از جمله برای رانندگان اعمال کرد و از در همین راستا شیوه غیرمعمول “تعویض یدک” را جایگزین حمل مستقیم بار ترانزیتی کرد، یعنی کامیون‌های ایرانی، باید یدک (بار) خود را تحویل کشنده ترکمنستانی می دادند تا به مقصد رسانده شود.

خوشبختانه پارسال با فروکش کردن کرونا و مطابق توافقات دوجانبه، شاهد رونق ترانزیت و ترددهای مرزی بودیم چنانکه مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی اظهار داشت: تردد ناوگان ترانزیتی ورودی و خروجی از سه پایانه مرزی فعال استان در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن ۴۸ درصد افزایش یافت.

جعفر شهامت افزود: در سال ۱۴۰۱ باتوجه به رفع محدودیت های کرونایی و افزایش ظرفیت پذیرش ناوگان و نیز پیگیری های صورت گرفته، بیش از ۳۱۴ هزار دستگاه کامیون حامل چهار میلیون و ۳۰۲ هزار تن بار صادراتی، وارداتی و ترانزیتی از سه پایانه مرزی دوغارون، لطف آباد و سرخس بین ایران و ترکمنستان تردد داشته اند.

وی گفت: تردد ناوگان ترانزیت ورودی و خروجی از مرزهای مشترک با ترکمنستان به مقصد کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل از آن به ترتیب ۵۶ و ۷۰ درصد افزایش داشته است.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: باتوجه به هدف گذاری های صورت گرفته در سال گذشته، مبنی بر ازسرگیری ترددهای حمل یکسره به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی در قالب توافقات کمیته مشترک حمل و نقل جاده ای و نیز بازگشایی مجدد مرز باجگیران، روند افزایشی در کلیه رویه های حوزه حمل و نقل بین المللی استان در سال جدید ادامه خواهد داشت.

حمل یکسره بار از خاک ترکمنستان پرهزینه و خطرناک

رانندگان ایرانی تمایلی به عبور از خاک ترکمنستان ندارند، زیرا احتمال آن وجود دارد که طرف ترکمنستانی، راننده یا ناوگان ایرانی را صرفا به دلیل همراه داشتن یک قرص استامینوفن و یا موارد دیگر، مدتها نگه دارد.

با این حال عضو هیات مدیره انجمن شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی با انتقاد از حمل یکسره بار گفت: ترانزیت بار از مرزهای شمالی استان به صورت حمل یکسره از خاک ترکمنستان به دیگر کشورهای آسیای مرکزی در مقایسه با دیگر روشهای حمل، پرهزینه است.

ابراهیم عطایی افزود: در حال حاضر ترانزیت کالا از بندرعباس و از طریق گذرگاه های مرزی سرخس و لطف آباد خراسان رضوی با ترکمنستان به مقصد ازبکستان بین چهار هزار و ۲۰۰ تا چهار هزار و ۵۰۰ دلار هزینه برمی‌دارد.

وی گفت: این در حالی است که هزینه انتقال همان کالا از بندرعباس تا مرز سرخس خراسان رضوی ۵۷۰ دلار و در ادامه انتقال بار توسط ناوگان ترکمنستانی یا ترانشیپمنت مرزی و سپس حمل تا تاشکند، پایتخت ازبکستان، هزار و ۷۰۰ دلار است.

این فعال حوزه حمل و نقل بین المللی کالا اظهار داشت: محاسبه و مقایسه رقم های فوق نشان می دهد حمل یکسره بار از بندرعباس تا تاشکند در مقایسه با ترانشیپمنت مرزی کالا در سرخس و انتقال با ناوگان ترکمن دست کم ۲ هزار دلار گران تر است.

عطایی اظهار داشت: علاوه بر گران بودن مسیر یاد شده، رانندگان ایرانی تمایلی به عبور از خاک ترکمنستان ندارند، به عنوان نمونه احتمال آن وجود دارد که طرف ترکمنستانی، راننده یا ناوگان ایرانی را با قیمت حدود ۶۰ میلیارد ریال، صرفا به دلیل همراه داشتن یک قرص استامینوفن و یا موارد دیگر، مدتها نگه دارد.

وی گفت: دلایل ذکر شده موجب شده شرکتهای حمل و نقل و البته صاحبان بار همچون دوره همه‌گیری کرونا و محدودیت‌های مرزی، خواهان حمل کالا به صورت تعویض یدک و یا ترانشیپمنت مرزی بار با ناوگان ترکمن باشند.

جواد رخشانی و محمد صباغی از مدیران شرکتهای حمل ونقل بین المللی خراسان رضوی نیز از اعمال محدودیت تردد برای ناوگان ترانزیتی در مرز سرخس گلایه کرده و  گفتند: اعمال محدودیت در تردد ناوگان ترانزیتی به صورت تعویض یدک، موجب معطلی و خواب کامیون های تجاری تا ۹ شب در این پایانه مرزی شده است.

اعلام کنار گذاشتن شیوه تعویض یدک از هفت ماه پیش

با لغو محدودیت‌های کرونا از شهریورماه پارسال به گمرک ابلاغ شد دیگر تردد ناوگان به صورت تعویض یدک صورت نگیرد و حمل بار از مرز سرخس به شکل ترانشیپمنت یا حمل یکسره باشد.

سرپرست اداره کل گمرک سرخس در پاسخ به این انتقادات گفت: در دوره کرونا به دلیل اعمال محدودیت‌های مرزی، رانندگان اجازه ورود به ترکمنستان را نداشتند و لذا جابه‌جایی بار با تعویض یدک یا همان سپردن بار تریلی به رانندگان ترکمنستان انجام می شد.

علی اکبر کیانی علی آباد افزود: اما با لغو محدودیت‌های کرونا از شهریورماه پارسال به گمرک ابلاغ شد دیگر تردد ناوگان به صورت تعویض یدک صورت نگیرد و حمل بار از مرز سرخس به شکل ترانشیپمنت یا حمل یکسره باشد.

وی بیان داشت: وقتی محدودیت‌های کرونا به صورت رسمی برداشته شده و هیچ منع قانونی برای ورود ناوگان به ترکمنستان وجود ندارد، دیگر جابه‌جایی مرزی بار به صورت تعویض یدک معنی ندارد و کامیون ها باید طبق رویه قانونی تردد داشته باشند.

حمل یکسره بار اولویت راهداری خراسان رضوی برای تجارت مرزی

رییس اداره ترانزیت راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی نیز گفت: طبق توافقنامه کمیته مشترک حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای با ترکمنستان در اسفندماه پارسال، اولویت حمل کالای تجاری از مرزهای سرخس و لطف‌آباد، “حمل یکسره” کالا توسط ناوگان ایرانی است.

نصیر برادران افزود: مطابق توافقنامه بین ایران و ترکمنستان که در اسفندماه ۱۴۰۱ در مشهد صورت گرفت، طرفین بر ضرورت افزایش سهم حمل و نقل یکسره در جایگزینی با شیوه های قبلی تعویض یدک و ترانشیپمنت کالا تأکید کرده و مراتب آمادگی خود را در این خصوص اعلام کرده اند.

طبق توافقنامه کمیته مشترک حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای با ترکمنستان در اسفندماه پارسال، اولویت حمل کالای تجاری از مرزهای سرخس و لطف‌آباد، “حمل یکسره” کالا توسط ناوگان ایرانی است.

وی بیان کرد: از بهمن سال گذشته و در پی رفع محدودیت های ناشی از کرونا برای تردد رانندگان ایرانی در خاک ترکمنستان، اولویت تردد ناوگان تجاری به صورت حمل یکسره اعلام و با تصمیم کمیته هماهنگی مرز برای حمل یدک یا ترانشیپمنت کالا در پایانه مرزی سرخس محدودیت تعیین شد تا شرکتهای حمل و نقل رویه قانونی حمل یکسره را در پیش بگیرند.

تاجر در انتخاب شیوه حمل، آزاد است

با این حال عضو هیات مدیره انجمن شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی بیان داشت: مطابق قواعد جهانی در حمل و نقل بین المللی، تاجر و فورواردر (شرکت حمل کننده کالا) باید بتواند به شیوه های مختلف شامل حمل مستقیم یا ترانشیپمنت، کالای خود را جابه‌جا کند و محدودسازی ترانشیپمنت حمل کالا از مرزهای سرخس و لطف آباد از سوی مسوولان مرزی استان در مجموع عبور کالای آسیای مرکزی از مسیر ایران را با مشکل مواجه خواهد کرد.

عطایی بیان داشت: در حالی که مسیر ترانزیتی ایران به آسیای مرکزی امن و ارزان ترین مسیر جاده ای موجود است، محدودیت‌های مرزی اعمال شده موجب می شود بازرگانان به فکر تغییر مسیر ترانزیت کالایشان از خاک ایران بیفتند.

وی گفت: هم اینک ناوگان ترانزیتی ترکیه کالای خود به مقصد آسیای مرکزی را از خاک جمهوری آذربایجان و مسیر رو- رو دریای خزر به بندر ترکمن باشی منتقل می کند و ناوگان ترکمنستانی بار را تا کشور مقصد حمل می کند، که بعیدنیست تجار این مسیر را جایگزین مسیر جاده ای ایران کنند.

پذیرش بار ترانزیتی در قالب تعویض یدک همچنان انجام می شود

پیگیری از سایر فعالان تجارت بین المللی و دست اندرکاران دستگاه دیپلماسی در خراسان رضوی نشان می دهد دریافت هزینه گزاف از ناوگان ترانزیتی عبوری از ترکمنستان به ایران خلاصه نمی شود، حتی برخی کشورها برای عبور ترانزیتی هزینه بیشتری از ناوگان ایرانی پرداخت می کنند.

بر اساس اعلام فعالان حمل و نقل، هم اکنون ناوگان ترانزیتی ترکیه از مرزهای غربی وارد کشور شده و کالای مصرفی خود را از طریق لطف آباد و سرخس به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی انتقال می دهند.

فعالان حمل ونقل می گویند که ناوگان ترکیه ای با وجود همین هزینه ها باز هم کالای خود را به شکل ترانزیت یکسره به ترکمنستان حمل می کنند.

دریافت هزینه گزاف از ناوگان ترانزیتی عبوری از ترکمنستان به ایران خلاصه نمی شود، حتی برخی کشورها برای عبور ترانزیتی هزینه بیشتری از ناوگان ایرانی پرداخت می کنند.

با توجه به نقدهای مطرح شده از طرف بخش خصوصی، رییس اداره ترانزیت اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: نظر به مطالبه شرکتهای حمل و نقل بین المللی کالا و جلوگیری از بروز مشکل و معطلی ناوگان و روان سازی تردد در مرز سرخس، با هماهنگی های صورت گرفته مقرر شد عملیات تعویض یدک و ترانشیپمنت در منطقه ویژه اقتصادی سرخس همچنان صورت گیرد.

نصیر برادران خاطرنشان کرد: در عین حال ناوگان ترانزیتی که قصد تردد به صورت حمل یکسره به ترکمنستان و یا سایر کشورهای آسیای مرکزی از مرز سرخس را دارند در اولویت خروج نسبت به فرآیندهای تبادل یدک و ترانشیپمنت هستند تا به تدریج با افزایش حمل یکسره کالاهای ترانزیتی به آسیای مرکزی همانند دوران قبل از کرونا، موجبات افزایش سهم ناوگان ایرانی در ترانزیت و توسعه بیشتر فعالیت های اقتصادی فراهم شود.

منبع: ایرنا

گزارش واصله با موضوع اقدامات اخیر دولت ترکمنستان در کاهش عوارض ترانزیتی و تعیین مسیرهای ورود و تردد به این کشور 

شایان ذکر است رفتار تعرفه ای و فرایندهای محدود کننده مرزی از سوی ترکمنستان از جمله چالش های ترانزیت در منطقه در مسیر ایران به ترکمنستان و نیز در کریدورهای اکو تلقی شده است که امید است با این تحولات از مشکلات کاسته شود.

اقدامات اخیر