گمرک و گذرگاه مرزی سرخس در انتهاییترین منطقه شمال شرق ایران در استان خراسان رضوی ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد و هممرز با ترکمنستان واقعشده است و از مبادی مهم تجارت و ترانزیت خارجی کشور بهویژه با کشورهای آسیای مرکزی محسوب میشود.
ازآنجا کشورهای آسیای میانه کشورهای محصور در خشکی هستند و برای اینکه بتوانند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند یکی از مسیرهای خوب و قابلاعتماد برایشان مسیر ایران است تا بتوانند به آبهای آزاد خلیجفارس متصل شوند و برای صادرات و واردات از این مسیر استفاده میکردند.
با اپیدمی کرونا باسیاستی که ترکمنستان درباره بستن مرزهای مشترک داشت عملاً دسترسی ایران به ۴ کشور ماورای ترکمنستان فقط از مسیر این کشور فراهم بود و بعد از یک سال روش تبادل یدک که عملاً کارآمد هم نبود، جایگزین شد و فقط این امکان را فراهم میکرد که جریان حملونقل بدون تماس مستقیم بین دیگران و اتباع ترکمنستانی اتفاق افتد.البته ترکمنستان علاوه بر محدودیت تردد خودروهای ایرانی با مشکلاتی از جمله عوارض متعدد دسترسی ناوگان ایرانی به منطقه آسیای میانه را محدود کرد.
محدودیتهای تجاری
ترکمنستان ممنوعیت و محدودیت را تا آنجا پیش برد که تنها اجازه تردد ۳۰ دستگاه کامیون در طول روز از مرز سرخس و لطفآباد را به ایران می داد.
ایجاد محدودیت تردد اتباع کشور ترکمنستان از مرز سرخس، اخذ عوارض اضافی از رانندگان کامیونهای ایرانی، عدم پذیرش محمولههای صادراتی ایران به مقصد تاجیکستان از سوی ترکمنستان، برگشت کامیونها تنها بخشی از بهانهجوییهای این کشور در طی یکی دو سال اخیر بوده است.
ترکمنستان بعد از عراق و افغانستان سومین بازار صادراتی ایران به شمار میآمد و مسیر دسترسی کشورمان به آسیای میانه است لذا بسته شدن مرز ترکمنستان در طی دو سال گذشته، برای بخش خصوصی، دغدغههایی جدی را رقم زد و موجب شد تا بخشی از بازار فعالان حوزه تجارت خارجی ما به همین واسطه از دست برود.
اگرچه در این مدت تلاشهای زیادی برای برگشت به شرایط گذشته صورت گرفت و ترانزیت ریلی بازگشایی شد و پس از آن ترانشیپ آزمایشی از مرز سرخس وارد فاز اجرا گردید و حتی در مرز لطفآباد نیز این اتفاق محقق شد؛ اما مجموع این اقدامات نتوانست مراودات تجاری را به گذشته بازگرداند و لذا روند تجارت و ارتباط ما با بازار آسیای میانه، همچنان محدود و پر مشکل باقی ماند.
آغاز مراودات تجاری
موانع توسعه مراودات تجاری در نهایت با توسعه روابط دیپلماسی و سفر رئیسجمهور به تاجیکستان و ترکمنستان منجر به گشایشهای زیادی در روابط اقتصادی و تجاری با آن کشورها شد و در توسعه روابط با قزاقستان و قرقیزستان نیز مؤثر بود و خوشبختانه این مسیر برای صادرات هموار شد.
با ورود یک دستگاه ناوگان ترکمنستانی در آبان ماه سال جاری به پایانه مرزی اینچهبرون، تردد مرزی بین کشور ایران و ترکمنستان از طریق این پایانه پس از قریب به ۳۲ ماه وقفه بهصورت عادی برقرار شد.
هم چنین ترکمنستان در طی یک ماه گذشته با کاهش عوارض جادهای برای کامیونهای ایرانی در مرزهای خراسان رضوی به یکسوم نرخ گذشته و از ۱.۵ دلار در هر تن- کیلومتر به ۵۰ سنت در هر تن- کیلومتر بر بهبود روابط تجاری جامه عمل پوشاند و لذا این اتفاقات موجب خرسندی بسیاری از تجار ایرانی و شرکت های حمل و نقل ترانزیتی در خراسان رضوی شده است.
پیش از این هر کامیون ناگزیر بود بار خود را به کشنده ترکمن تحویل دهد اما اکنون رانندگان کامیونهای ایرانی میتوانند کالای خود را، بهجز عشقآباد، بدون دخالت کشنده ترکمن به نقاط مختلف حمل کنند.
پس از کاهش عوارض جاده ای حالا خبر هیا خوش دیگری نیز مبنی بر افزایش ساعت کاری در گمرک و مرز نیز به گوش می رشد. بنا بر اظهارات سرپرست اداره کل گمرک سرخس برای نخستین بار پس از بازگشایی مرز سرخس با ترکمنستان و از ۲۵ سال گذشته تاکنون ترکمنستان برای توسعه تبادلات تجاری درخواست افزایش ساعات کاری گمرک مرزی را داده است.
درحالیکه اکنون فعالیت گمرک مرز سرخس از ساعت هفت صبح تا ۱۴:۳۰ است اما طرف ترکمنستانی خواستار افزایش ساعت کاری از هفت صبح تا ۱۷ است.
بنا بر گفته سرپرست اداره کل گمرک سرخس در پی توافقات دوجانبه و تسهیل ترددها از ابتدای شهریورماه، ترددهای زمینی طی یک ماه گذشته حدود ۷۰ درصد افزایش داشته و تجارت خارجی شامل صادرات، واردات و ترانزیت کالا از گذرگاههای ریلی و جادهای مرز سرخس با ترکمنستان طی هفت ماه گذشته به مرز ۱.۵ میلیون تن رسیده که از این میان صادرات و ترانزیت به ترتیب ۱۳ و ۶۲ درصد افزایش داشته است.
افزایش مراودات تجاری با آسیای میانه
رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بابیان اینکه خوشبختانه پس از مدتها محدودیت و کاهش صادرات کالا به ترکمنستان در حال حاضر با آمار افزایشی تردد کامیونهای تجاری روبرو هستیم به بازار گفت: بهرغم محدودیتهایی که در طی چند سال گذشته و بهویژه پس از شیوع بیماری کرونا برای تردد کامیونهای ایرانی به ترکمنستان روبرو بودیم در حال حاضر شرایط ترانزیت کالا به این کشور با توجه به رایزنیهای انجامشده و اقدامات دولت در راستای توسعه مراودات سیاسی و تجاری تسهیل شده است.
محمدعلی امیر فخریان بازگشایی بازارچه باجگیران در مرز ترکمنستان را نیز یکی دیگر از اتفاقات خوب در طی ماههای اخیر دانسته و عنوان کرد: این بازارچه علاوه برافزایش مراودات تجاری نقش قابلتوجهی در معیشت و اشتغال افراد محلی دارد.
وی همچنین با اشاره به اقدامات دولت در بحث پیمان شانگهای و تجارت با کشورهای آسیای میانه نیز گفت: این اقدام نوید بهبود و افزایش مراودات تجاری با کشورهای آسیای میانه را دارد.
وی اذعان کرد: در این راستا واردات برخی از کالاها که به ایران ممنوعیت داشت که با پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا و توافقاتی که ایران با کشورهای عضو این اتحادیه داشت، میسر شد لذا افزایش مراودات با کشورهای آسیای میانه در ماههای آینده دور از انتظار نخواهد بود.
رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بیان کرد: در هفت ماهه امسال به ترتیب میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به افغانستان به عنوان شریک نخست تجاری استان ۲۴۸ میلیون دلار، ترکمنستان ۱۰۰ میلیون دلار، تاجیکستان ۵۵ میلیون دلار، عراق ۵۳ میلیون دلار، ازبکستان ۴۵ میلیون دلار، امارات متحده عربی ۲۸ میلیون دلار، پاکستان ۲۶ میلیون دلار، قرقیزستان ۲۲ میلیون دلار، اسپانیا ۲۰ میلیون دلار و روسیه ۱۵.۵ میلیون دلار بوده است که این کشورها در زمره ۱۰ کشور اول صادراتی استان به شمار می روند.
فخریان میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در هفتماهه امسال را به میزان ۵۵ میلیون دلار عنوان کرد و گفت: این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تغییری نداشته اما میزان واردات کالا از آن کشورها به خراسان رضوی ۱۴ میلیون دلار بوده که ۲۶۳ درصد رشد داشته است.
وی بابیان اینکه حجم تجارت خراسان رضوی با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در این مدت ۷۰ میلیون دلار بوده است بیان کرد: میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به روسیه ۱۵ میلیون دلار بوده که رشد ۲۵۰ درصدی داشته است، به ارمنستان چهار میلیون دلار با رشد ۱۳۴ درصدی همراه بوده و به کشورهای قرقیزستان به میزان ۲۲ میلیون دلار و قزاقستان ۱۳.۵ میلیون دلار بوده است.
امیر فخریان میزان صادرات کالا از خراسان رضوی به کشورهای قزاقستان و قرقیزستان در مدت هفتماهه امسال را نسبت به مدت مشابه پارسال کاهشی دانست و افزود: دلیل این کاهش تغییر مسیر ترانزیتی کالای خراسان رضوی از مرز سرخس به کشورهای ترکمنستان و قزاقستان و جایگزین شدن آن با مسیر دریای خزر بوده است، ضمن اینکه خراسان رضوی میتواند کالاهای خود را از بندر امیرآباد در استان مازندران بهطور مستقیم به بندر اکتائو در قزاقستان نیز ارسال کند.
منبع: بازار