خبر این است: «کم کم به شنیدن نام ترکمنستان عادت کنید؛ چرا که از این به بعد اسم ترکمنستان به عنوان شریک تجاری ایران را بیشتر خواهید شنید».
مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان که در دهه ۸۰ مسیری رو به توسعه را در پیش گرفته بود، در سالهای پس از آن ابتدا درجا زد و سپس روندی نزولی در پیش گرفت؛ به نوعی که بر اساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، حجم صادرات ما به این کشور همسایه شمالی ابتدا از ۱۴۴ میلیون دلار در سال ۱۳۸۵ به ۵۳۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۰ رسید اما این عدد در آخرین سال دهه ۹۰ یعنی سال ۱۳۹۹ عدد کوچک ۱۳۷ میلیون دلار را تجربه کرد.
این روند اما در سال ۱۴۰۰ تغییر رویه داد و به یک باره از ۱۳۷ میلیون دلار به ۳۳۵ میلیون دلار رسید.

با وجود تغییراتی که در رویه‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و همچنین مراودات سیاسی دو کشور ایجاد شده است، به نظر نمی‌رسد این روند، تغییر مسیر قبلی را تجربه کند؛ بازار ترکمنستان در سالهای اخیر تغییر کرده و فعالان اقتصادی ایران آرام آرام جای پای خود را در این بازار جذاب پیدا کرده‌اند.
در این ارتباط،«غلامعباس ارباب خالص» سفیر ایران در عشق‌آباد می‌گوید: حجم تجارت دو کشور در سال جاری میلادی با ۵۵ درصد افزایش نسبت به سال گذشته از ۴۶۰ میلیون دلار به ۶۰۰ میلیون دلار خواهد رسید و پیش بینی می شود که این رقم در سال آینده رکورد یک میلیارد دلار را بشکند.
او همچنین از فعال شدن مرزهای لطف‌آباد، باجگیران، سرخس و اینچه‌برون پس از پشت سر گذاشتن دوره پاندمیک خبر می‌دهد و می‌گوید هم اکنون روزانه ۶۰۰ کامیون از این چهار مرز ایران و ترکمنستان عبور می‌کند.
اگر پیش‌بینی سفیر ایران محقق شود، ترکمنستان رسما در فهرست کشورهایی همچون چین، افغانستان، عراق، امارات، ترکیه، هند، پاکستان، عمان و روسیه قرار خواهد گرفت و به جمع شرکای تجاری ایران خواهد پیوست.

شرح گفت و گو :
- حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مرز ایران و ترکمنستان، ظرفیت قابل توجهی است که به نظر می‌رسد تا پیش از این مغفول مانده بود؛ این مرز اکنون چه امکانی برای تجارت ایران فراهم کرده است؟
ارباب خالص: چهار معبر مرزی گشایش یافته در مرزهای دو کشور، یعنی مرزهای سرخس، باجگیران، لطف آباد و اینچه برون، در استان‌های خراسان رضوی و گلستان و همچنین بنادر دریایی مثل امیرآباد و انزلی، از طرفی دروازه‌های همکاری‌های ما با ترکمنستان و در ادامه، دروازه‌های ورود ما به کشورهای آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان هستند.
در بخش حمل و نقل جاده‌ای، روزانه حدود ۶۰۰ دستگاه کامیون از مرزهای مختلف دو کشور عبور می‌کند که شامل حدود ۲۵۰ دستگاه از مرز لطف‌آباد، ۲۵۰ دستگاه از مرز سرخس، ۱۰۰ دستگاه از مرز اینچه‌برون و ۱۵ دستگاه هم از مرز باجگیران می‌شود.

این مبادی مرزی نه تنها برای کشور ما، حتی برای کشورهایی مانند عراق، ترکیه، پاکستان، کشورهای حوزه خلیج فارس و ماورای بهار از جمله هند، ویتنام و ... هم کارکرد دارد؛ به طوری که ترانزیت جاده‌ای ترکیه کماکان از کشور ما انجام می شود و روزانه ده‌ها کامیون از مرز بازرگان وارد کشور ما می‌شود و در مقابل، از سه معبر دیگر به مقصد ترکمنستان یا آسیای مرکزی خارج می‌شود.

در کنار این ظرفیت ریلی، مرز اینچه‌برون نیز بخش دیگری از ظرفیت ریلی کشورمان با ترکمنستان و کشورهای آسیای مرکزی از طریق راه‌آهن سه جانبه ایران – ترکمنستان – قزاقستان است.
البته باید توجه داشته باشیم که این ظرفیت ترانزیتی، فقط جاده‌ای نسبت و شامل خطوط ریلی هم می‌شود؛ امروزه سرخس یکی از بزرگترین ظرفیت‌های ریلی کشور ما به حساب می‌آید که روزانه بیش از ۴۰۰ تا ۴۵۰ دستگاه واگن در این مرز تبادل می‌شود.
این در حالی است که ریل ترکمنستان و در کل، ریل‌های آسیای مرکزی - که ریل شوروی سابق به شمار می‌آیند - به دلیل سیاست‌های آن زمان، ریل عریض هستند و با ریل‌های نرمال دنیا متفاوت است؛ این مساله تا حدودی کار را سخت کرده و قطارهای ما نمی‌توانند وارد ترکمنستان شوند و از آن طرف، قطارهای آنها هم نمی‌تواند وارد کشور ما شوند؛ بنابر این، در حالی مبادلات ما به ۴۵۰ واگن در روز رسیده است که مجبوریم با تعویض «بوژی» حمل و نقل ریلی را بین این دو کشور برقرار کنیم. این نکته را به این دلیل توضیح دادم که اگر با این مساله مواجه نبودیم، حتما ظرفیت حمل و نقل ریلی به روزانه یک هزار دستگاه می‌رسید.

(توضیح اینکه به دلیل متفاوت بودن ریل‌ها به ویژه در کشورهای استقلال یافته از اتحادیه جماهیر شوروی، واگن در مرز از روی چرخ و محور ایرانی برداشته می‌شود و بر روی چرخ و محور کشور مقصد گذاشته می‌شود.)این دروازه‌ها و مناسبات ترانزیتی باعث شده است مبادلات تجاری ما با ترکمنستان و همچنین آسیای مرکزی و از طریق آسیای مرکزی به شمال و روسیه و همچنین به شرق و چین و از آن طریق ایران به دریای آزاد و سایر کشورهای دنیا تسهیل شود.

ترانزیت جاده‌ای ترکیه کماکان از کشور ما انجام می شود و روزانه ده‌ها کامیون از مرز بازرگان وارد کشور ما می‌شود و در مقابل، از سه معبر دیگر به مقصد ترکمنستان یا آسیای مرکزی خارج می‌شود.

- علاوه بر مبادلات تجاری، حوزه انرژی نیز یکی از زمینه‌های همکاری دو کشور به حساب می‌آید؛ آیا دو کشور برای توسعه روابط خود در این زمینه‌ها هم برنامه‌ای دارند؟
ارباب خالص: بله؛ ما هم اکنون در زمینه‌های مختلف آب، برق و گاز همکاری‌های دوجانبه داریم؛ شاخص همکاری‌های ما در حوزه انرژی، پروژه مشترک سد دوستی است که سالها قبل در مرز سرخس توسط ایران احداث شد و محل بهره‌برداری مشترک دو کشور است و ما از آب مخزن این سد برای تامین آب شرب مشهد و اراضی کشاورزی سرخس استفاده می‌کنیم.
این همکاری، یک نمونه‌ی همکاری خوب میان دو کشور است؛ علاوه بر این، در حوزه برق، ما واردات برق از ترکمنستان را داریم و در حوزه گاز هم همین طور.
در زمینه مبادلات گازی، با حل و فصل مسایلی که بین شرکت‌های گاز دو کشور انجام شد، همکاری‌ها گسترده‌تر شده است و با قرارداد سواپ گاز که یک سال و نیم قبل بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از طریق ایران، امضا شد، الان ظرفیت سواپ گاز نسبت به سال قبل دو برابر شده و تقریبا هشت میلیون متر مکعب سواپ گاز در خلال این قرارداد انجام می‌شود.

-در یکی دو سال اخیر از طرفی شاهد توسعه مبادلات تجاری و از طرف دیگر شاهد تسهیل همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور و رویکرد مثبت ترکمنستان به کشورمان هستیم، این تغییرات از کجا آغاز شد؟
ارباب خالص: ظرف دو سال اخیر ما شاهد بهبود و ارتقا همکاری‌های دوجانبه به ویژه در حوزه اقتصادی هستیم که این رویکرد در نتیجه اتخاذ دیپلماسی هوشمند به ویژه توسعه روابط با همسایگان و توام با اعتماد سازی فراهم شده است؛ این رویه، مخصوصا در حوزه همکاری با ترکمنستان باعث جلب اعتماد طرف ترکمن و منجر به توسعه همکاری‌ها شده است.

ظرف دو سال اخیر ما شاهد بهبود و ارتقا همکاری‌های دوجانبه به ویژه در حوزه اقتصادی هستیم که این رویکرد در نتیجه اتخاذ دیپلماسی هوشمند به ویژه توسعه روابط با همسایگان و توام با اعتماد سازی فراهم شده است.این تغییر رویکرد را می‌توان در سفر آقای «قربانقلی بردی محمد اف» رهبر ملی و رییس مصلحت خلق ترکمنستان به ایران مشاهده کرد؛ او در حالی به ایران سفر کرد، که بعد از قرار گرفتن در مسئولیت جدید، در یک سال و نیم اخیر، سفری رسمی به کشورمان نداشته است؛ در خلال این سفر، موضوع ۸۰ درصد ملاقات‌ها اقتصادی بود و طرف ترکمن با پروژه‌ها و پیشنهادهای جدیدی به ایران سفر کرده بود.

در این سفر زمینه‌های گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های انرژی ، ساخت و ساز و ترانزیت فراهم شد؛ همچنین ایشان بازدیدی نصف روزه از مجموعه مپنا داشت که منجر به تفاهم‌هایی بین دولت ترکمنستان و مپنا در زمینه تامین زیرساخت های نیروگاهی وهمچنین حوزه‌های نفت و گاز و تجهیزات فنی شد.
همچنین در حوزه انرژی، دیدارهایی با وزیران نفت، راه و شهرسازی و نیرو ترتیب داده شده بود که این ملاقات‌ها منجر به نهایی شدن تفاهم‌های همکاری میان دو کشور شد؛ علاوه بر این زمینه‌ها که در گذشته نیز همکاری‌های دوجانبه ای میان ایران و ترکمنستان وجود داشت، در حوزه همکاری‌هایی جدید مثل حوزه پزشکی، کشاورزی و گمرکات نیز تفاهم‌نامه‌هایی امضا و بیانیه مشترک همکاری میان طرفین صادر شد.
اگر روند همکاری های ایران و ترکمنستان را از زمان استقلال تا الان نگاه کنیم، همکاری‌های ما از تجارت، ترانزیت و انرژی شروع شد و الان دارد وارد موضوعاتی جدیدتر می‌شود؛ از جمله همکاری های پزشکی درمانی، ورزش و جوانان، تحقیقات علمی و فناوری، صدا و سیما و خبرگزاری ایرنا، جهانگردی و گردشگری، دانشگاهی و ... . ضمن اینکه زمینه‌های قبلی هم تقویت شده است.
به طور کلی، فعالان اقتصادی ما باید توجهی بیش از گذشته به ترکمنستان داشته باشند؛ نخست به دلیل وجود مبادی مرزی متعدد و دسترسی آسان به این بازار؛ دوم امکان ارسال کالا در کمترین زمان؛ سوم، استعداد بالای بازار ترکمنستان برای جذب انواع محصولات تولیدی کشورمان از قبل مواد غذایی، مصالح ساختمانی، خدمات فنی مهندسی، دارو، صنایع پزشکی و ... .

هر چند در سالهای گذشته برخی تاجرنماها تجارت ایران و ترکمنستان را منحرف کردند و باعث شدند که ترکمن‌ها به سمت تامین‌کنندگان سایر کشورها از جمله ترکیه، چین و روسیه بروند، اما همچنان طرف ترکمن نسبت به کالاهای ایرانی احساس خوب و مثبتی دارد و از آنها استقبال می‌کند، بنابر این امکان حضور کالاهای تولیدی ایرانی در بازار ترکمنستان وجود دارد؛ وجود مرکز تجاری ایرانیان در عشق‌آباد ظرفیت خوبی برای این چشم‌انداز به شمار می‌آید. البته تمام این ظرفیت ها بستگی به تجارت سالم و ارایه کالاها با شرایط صادراتی، انصاف و خوش حسابی تجار کشورمان دارد.

- مرکز تجاری ایران در عشق‌آباد اکنون در چه شرایطی قرار دارد و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
ارباب خالص: مرکز تجاری ایران در عشق‌آباد با سابقه‌ای طولانی، مجوز فعالیت در ۲۵ حوزه را در ترکمنستان دارد؛ این مرکز متعلق به کشورمان است اما متاسفانه هیچ فعال تجاری ایرانی در آن حضور ندارد به جز مدیریت آن و تمامی دفاتر تجاری آن که بیش از ۴۷ دفتر است، در اختیار فعالان اقتصادی سایر کشورها قرار دارد.
فعالان اقتصادی می‌توانند با مدیریت این مرکز وارد مذاکره شوند و در قالب‌های مختلف فعالیت‌های خود را در این مرکز شروع کنند؛ به عنوان نمونه آنها می‌توانند کالاهای خود را در قالب یک نمایشگاه دائمی در این مرکز به نمایش بگذارند؛ همچنین می‌توانند دفاتر تجاری خود را در این مرکز با کمترین هزینه مستقر کنند؛ حتی فعالان اقتصادی این امکان را دارند که خودشان به صورت مستمر مستقر نباشند، یک دفتر از این مرکز اجاره کنند و با کمک یک کارمند محلی – که حداقل هزینه را برای آنها دارد - فعالیت خود را انجام دهند.
به طور کلی، هدف این سفارت این است که با توجه به ظرفیت این مرکز، به حضور پایدار شرکت‌هایی که می‌خواهند در این کشور حضور داشته باشند، کمک کند.

-برای این همکاری‌های اقتصادی، مشکلی در زمینه روابط بانکی نداریم؟
ارباب خالص: ما یک شعبه بانک صادرات در عشق آباد داریم؛ تنها بانک خارجی مستقل و مستقر در ترکمنستان، بانک صادرات ایران است؛ تجار ما با ضمانت‌نامه‌هایی که در این بانک صادر می‌شود، از طریق شعبه‌هایش در ایران و کشورهای دیگر، می‌تواند روان‌سازی تجارت و روابط پولی را ایجاد کنند.

-حرف پایانی؟
ارباب خالص: اکنون فضای خوبی در ترکمنستان برای هر گونه همکاری با کشورمان و به ویژه تجارت وجود دارد؛ فعالان اقتصادی ایران باید بیایند و ظرفیت‌ها را بسنجند. البته متقابلا ترکمن‌ها هم کالاهایی دارند که مورد نیاز ماست؛ از جمله تولیدات پنبه ای مثل پارچه نخ، محصولات پتروشیمی و کودهای کشاورزی در حوزه بعضی کودهای کشاورزی و همچنین صنایع دستی، ظرفیت هایی برای صادرات دارند.
ظرف چند سال اخیر، در ترکمنستان یک لایه جدیدی از تجار جوان ظهور پیدا کرده‌اند، دولت هم اتحادیه صنعتگران کارآفرین را با ۲۵ هزار عضو ایجاد کرده است که همه آنها، می‌توانند در زمینه‌های مختلف با فعالان اقتصادی ما همکاری داشته باشند.
فعالان اقتصادی ایرانی به ترکمنستان سفر کنند و وضعیت فعلی این کشور را ببینند؛ این کشور نسبت به ۲۰ سال گذشته بسیار تغییر کرده است؛ قدرت خرید مردم بالا رفته است و قدرت انتخاب آنها هم زیاد شده ‌است. به بازرگانان ایرانی پیشنهاد می‌کنم به ترکمنستان بیش از گذشته توجه داشته باشند و با اتخاذ تجارت سالم، امن و منصفانه از این بستر همکاری و با توجه به سوابق تجاری میان دو کشور، بهره لازم را ببرند.

ایرنا