مبادلات تجاری بین ایران و ترکمنستان از طریق پایانه های مرزی در دو استان خراسان رضوی و گلستان انجام می شود، داشتن اشتراکات فرهنگی و قومیتی با کشور ترکمنستان می تواند زمینه مناسبی را برای افزایش تجارت با این کشور فراهم کند، امری که تاکنون آن گونه که شایسته است به مرحله اجرا نرسیده.

خبرنگار ما با رمضان بهرامی رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکمنستان در این باره گفت و گویی ترتیب داد. وی بر این باور است که مبادلات اقتصادی موجود در شأن دو همسایه نیست و دولت هم برنامه ای برای توسعه این روابط ندارد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می خوانید.

* دیپلماسی اقتصادی-سیاسی ترکمنستان را چگونه ارزیابی می کنید ؟

ترکمنستان از گذشته همسایه ایران بوده و تا ابد هم همسایه ما خواهد ماند و در فرهنگ، مراودات و ارتباطات به عنوان یک کشور دوست محسوب می شود سطح دیپلماسی سیاسی با این کشور فراز و نشیب هایی داشته اما در بحث اقتصادی این حجم از مبادلات تجاری زیبنده دو کشور نیست چراکه حجم بازار ترکمنستان ظرفیت زیادی برای کالاهای ایرانی دارد.

حجم صادرات به همسایه شمال شرقی ایران حدود سیصد میلیون دلار بوده که رقم بسیار ضعیفی است، این در حالی است که بازار ترکمنستان به لحاظ جمعیت می تواند به عنوان هاب کشورهای همسایه عمل کند. در استان گلستان کشاورزی حرف اول را می زند و ما می توانیم تامین امنیت غذایی کشور ترکمنستان را به عهده بگیریم، روش فعلی کشور ما در حوزه صادرات و تجارت با این کشور در شأن ظرفیت های موجود نیست.

چنانچه این کشور به کالای ما وابسته شود، تعهد به وجود می آید و صادرات مستمر را می طلبد اما می بینیم با یک بخشنامه یا فعل و انفعالات اقتصادی در دولت، بازار خوبی که به دست آمده از بین رفته و این مسئله سبب ایجاد تزلزل در روابط با این کشور می شود. علم اقتصاد می گوید اگر بازاری را به دست بیاورید اما آن را از دست بدهید باید هفت برابر برای به دست آوردن دوباره آن بازار هزینه و تلاش کنید. این یعنی از دست رفتن بازار، یک بنگاه اقتصادی را تا ورطه شکست و نابودی پیش می برد.

قانون نانوشته ای وجود دارد و آن اینست که دولتی ها هیچگاه نتوانستند تاجرهای خوبی باشند

تا زمانی که برای اتاق های مشترک در ایران و سایر کشورها شرایط خاصی فراهم نشود نمی توان موفق عمل کرد. قانون نانوشته ای وجود دارد و آن اینست که دولتی ها هیچگاه نتوانستند تاجرهای خوبی باشند و این قانون چه در کشور ما و چه در سراسر جهان صدق می کند. بنابراین سکان اقتصاد را باید به بخش خصوصی واگذار کرد چراکه بخش خصوصی ابتدا هزینه و فایده را پیدا می کند و بعد وارد عرصه اقتصاد می شود.

با یک جمع بندی و همگرایی مناسب می توان بازار را به جایگاه اصلی رساند. امروز در کوتاه ترین مدت می توانیم مراودات تجاری خود را تا ۱۰ برابر افزایش دهیم و در دراز مدت به بالاتر از این هم دست پیدا کنیم، کشور ترکمنستان یک کشور بزرگ، وسیع و دارای پتانسیل و ظرفیت اقتصادی بالایی است که می توان شرایط اقتصادی برای این کشور تعریف کرد که به لحاظ بازرگانی و تجارت مناسب باشد.

* برای رشد مبادلات تجاری بین ایران و ترکمنستان چه اقداماتی ضروری است؟

تجارت با ترکمنستان در این سال ها یک خط سیسنوسی داشته اما تجربه نشان می دهد برای پایداری بازار محصولات ایرانی در این کشور باید در دو قالب حرکت کرد. در قالب اول بایستی تجار و بازرگانانی که در مقیاس کوچک تجارت می کنند را وارد عرصه بازار کرده زیرا کالای مصرفی ترکمنستان در مقیاس کوچک بسیار بالاست و در دومین روش شرکت های بزرگی که می توانند زیرساخت های ارتباط با ترکمنستان را تقویت کنند وارد بازار کنیم.

در جایگاه فعلی در هر دو محدوده الگوی موفقی نداشته ایم. مورد اول حمایت حاکمیت را می خواهد. اما متاسفانه دستگاه های اقتصادی و سیستم بانکی در این زمینه ورود نمی کنند. کمیسیون های مشترک می توانند بهترین کارها را انجام دهند. دولت هیچ برنامه و پلتفرمی برای توسعه روابط اقتصادی با ترکمنستان ندارد. با این اوصاف بایستی بخش خصوصی وارد عمل شود. رسالت اتاق های مشترک در این بخش سنگین تر است چراکه برای پیشبرد این روابط ایجاد شده اند اما متاسفانه به تنهایی و بدون حمایت دولت نمی توانند کاری از پیش ببرند زیرا به سیستم بانکی و همچنین ورود دستگاه های اجرایی مانند صنعت معدن، جهاد کشاورزی و شرکت شهرک ها نیاز دارند. بضاعت تجار همین اقدامات فعلی است و اگر حمایت دولت نباشد روابط در همین حد باقی می ماند.

در حال حاضر هیچگونه پشتیبانی در بخش تجارت با کشور ترکمنستان وجود نداشته، کدام بانک جرات دارد واحدهای تولیدی ما را به عنوان تولیدکننده با محوریت صادرات گرا حمایت کند؟ حمایت دستگاه های اجرایی و مشوق هایی که در گذشته وجود داشت برداشته شد و هیچ چشم اندازی از سوی دولت برای صادرات با این کشور دیده نمی شود.

ایران در تامین مواد غذایی ظرفیت بسیار بالایی دارد و می تواند کالاهایی را به ترکمنستان صادر کند که تا ۵۰ سال آینده هم در این کشور مورد مصرف قرار گیرد

از بخش خصوصی انتظار دارند که در این زمینه ورود کند اما ابزاری به دست آنان نمی دهند. اتاق های مشترک می توانند زمینه مراودات بازار را فراهم کنند اما این موضوع درصد کمی از افق مبادلات تجاری را تحقق می بخشد و درصد قابل توجهی از این اهداف به تصمیمات دولتمردان و صاحبان تصمیم گیری در حوزه تجارت خارجی بستگی دارد. ورود و خروج هیئت های تجاری تنها ۱۰ درصد در توسعه روابط اقتصادی با این کشور تاثیر دارد. بخش دولتی و خصوصی باید در کنار یکدیگر باشند تا ثمره تجارت خارجی در کشور ترکمنستان دیده شود.۱

* ایران و ترکمنستان در چه بخش هایی ظرفیت تجاری پررنگ تر دارند؟

ترکمنستان در زمینه نساجی، مواد معدنی و غیره پتانسیل های خوبی دارد و می تواند به ایران برای ورود به بازار جهانی کمک کند. ایران در تامین مواد غذایی ظرفیت بسیار بالایی دارد و می تواند کالاهایی را به ترکمنستان صادر کند که تا ۵۰ سال آینده هم در این کشور مورد مصرف قرار گیرد. در گذشته اتفاقات خوبی در روابط با ترکمنستان رخ داد اما امروز نتوانستیم بازار خود با این کشور را حفظ کنیم. امروز این سوال پیش می آید که آیا زیرساخت و ظرفیت ریلی مناسبی برای توسعه روابط وجود دارد؟ برای داشتن چشم انداز در این زمینه باید به فراهم کردن بستر ها هم اندیشیده شود. در حال حاضر گذرگاه مرزی در خراسان رضوی، مرز ریلی و جاده ای در استان گلستان و ظرفیت دریایی استان مازندران وجود دارد که همه این موارد نیازمند توسعه است.

امروز باید به رقابت با تاجران کشورهای قدرتمند مانند چین و ترکیه فکر کنیم. ۷۵ درصد گاز ترکمنستان به چین می رود که می توانست از طریق کشور ما عبور کند اما با تصمیمگیری ها و بدسلیقگی های برخی از افراد در وزارت نفت این موقیعت از دست رفت. باید پذیرفت که قدرت های دیگر منتظر نمی مانند و از غفلت ما استفاده می کنند. کشور ما در مسائل مالی پولی و بانکی در رقابت با تجار و بازرگانان سایر کشورها است.

مطالبه گری در حوزه استانداران در توسعه صادرات بسیار پایین است و در این زمینه اتاق فکر مرزی وجود ندارد

بستر مراودات مالی دو کشور ایران و ترکمنستان باید توسط کمیسیون های مشترک فراهم شود زیرا این مبادلات زیبنده دو همسایه نیست. با توجه به اینکه ظرفیت گفتمان بین دو کشور در حد روسای جمهور است لذا باید زیرساخت ها برای تجار و بازرگانان به راحتی فراهم شود.

* به نظر شما چه قشری خط مقدم توسعه روابط ایران و ترکمنستان هستند؟

بخش خصوصی، اما پشتیبانی دولت را احتیاج دارد، ارز به مثابه دارو و حیات است. برخی از کالاهای تولیدی کشور که صادرات محور هستند به خاطر زیان از بازگشت ارز، هدر می روند. بخش نامه ها باید به دور از هر گونه رانت باشند و به استانداران سپرده شوند. متاسفانه مطالبه گری در حوزه استانداران در توسعه صادرات بسیار پایین است و در این زمینه اتاق فکر مرزی وجود ندارد.

متاسفانه بخش نامه ای که برای صادرات دارو، فولاد، قطعات صنعتی صادر شده برای مواد غذایی هم در نظر گرفته می شود. برخی کشورها مانند ایران از ارزش افزوده غذا معاف هستند که باید برای صادرات هم همین اقدام انجام شود و دولت می تواند به جای آن مالیات در نظر بگیرد تا درآمد خود را داشته باشد و بازار را از دست ندهد.

با توجه به اصل ۴۴ اگر واگذاری ها به بخش خصوصی انجام شود، دولت می تواند بر کیفیت کالاها نظارت داشته باشد. کشور ترکمنستان صادرات گرا است، استرسی که بازرگانان این کشور برای نوسانات ارزی کشور ما دارند در کشور خود ندارند. تجار و بازرگانان ترکمنستان رقبای تجار ما در کشور ثالث هستند.