محمد علی کیانی علی‌آباد افزود: در این مدت ۹۲۰ هزار و ۲۵۴ تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۴۶۷ میلیون و ۹۱۲ هزار و ۵۸۲ دلار از طریق جاده و ریل در مرز سرخس ترانزیت شده است.

وی بیان کرد: اقلامی همچون بنزین، گوگرد، حبوبات، لوازم خانگی، مصالح ساختمانی، لوازم یدکی، دارو و دیگر کالاها از کشورهای روسیه و آسیای مرکزی به کشورهای هند، چین، پاکستان و دیگر کشورها  از مرز سرخس ترانزیت شده اند.

مدیر کل گمرک شهید شوشتری سرخس اظهار کرد: ۲۸ هزار و ۴۲۱ مسافر خارجی با اهداف گردشگری، زیارت و درمان طی هشت ماه سال ۱۴۰۲ از این مرز تردد داشته اند که در مقایسه با مدت مشابه پارسال هزار و ۲۲۵ درصد افزایش داشته است.

وی ادامه داد: در این مدت ۲۹۶ هزار و ۲۱۲ تن کالا به ارزش بیش از ۳۷۷ میلیون و ۱۱۷ هزار دلار از طریق مرز سرخس وارد کشور شده که از نظر وزنی ۹۶ درصد و از نظر ارزش دلاری ۷۳ درصد در مقایسه با مدت مشابه پارسال افزایش داشته است.

کیانی علی‌آباد پنبه، نخ پنبه ای و سولفات آمونیوم را عمده کالای وارداتی از مرز سرخس با کشور ترکمنستان عنوان کرد.

وی بیان داشت: در بازه زمانی یاد شده ۱۹۹ هزار و ۶۵۱ تن کالا به ارزش ۴۵ میلیون و ۶۵۱ هزار و ۹۲۰ دلار از این مرز صادر شده که از نظر وزنی ۱۱ درصد کاهش داشته اما از نظر ارزش دلاری سه درصد افزایش یافت.

مدیر کل گمرک شهید شوشتری سرخس افزود: مصالح ساختمانی، پلی اتیلن، کربنات کلسیم و دیگر اقلام کالاهای صادراتی از مرز سرخس به ترکمنستان را شامل شده است.

وی ادامه داد: همچنین درآمد مالی اداره کل گمرک شهید شوشتری سرخس در هشت ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۱۰۰ درصدی داشته است.

گمرک و گذرگاه مرزی سرخس در انتهایی ترین منطقه شمال شرق ایران در استان خراسان رضوی و در ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد، هم مرز با ترکمنستان واقع شده است که از مبادی مهم تجارت و ترانزیت خارجی کشور به ویژه با کشورهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود.

حجم تبادلات تجاری ایران و ترکمنستان شامل صادرات، واردات و ترانزیت در سال گذشته از این گذرگاه مرزی حدود سه میلیون تن بوده است.

غلامعباس ارباب خالص افزود: در توافقات و مذاکرات قبلی با قربان قلی بردی محمداف (رئیس جمهور سابق ترکمنستان)، همسایه شمالی آمادگی خود را برای فعالیت ۲۴ ساعته گذرگاههای مرزی سرخس و لطف آباد در خراسان رضوی اعلام کرده است.

وی ادامه داد: در گام نخست فرمانداری سرخس و مجموعه گمرک باید برنامه ۲۴ ساعته کردن این مرز را اعلام کنند تا طبق توافقات، تاریخ شروع شبانه روزی شدن مرز به طرف ترکمنستانی اعلام شود.

سفیر ایران در ترکمنستان گفت: هم اکنون فعالیت راه آهن در مرز سرخس ۲۴ ساعته است و ۲۴ ساعته کردن گمرکها در مرزهای ایران و ترکمنستان در راستای تحقق راهگذر (کریدور) شمال و جنوب و تقویت ترانزیت بین المللی در این مسیر صورت می گیرد.

جمهوری اسلامی ایران با داشتن چهار گذرگاه مرزی و حدود هزار کیلومتر مرز زمینی با ترکمنستان، دروازه کشورهای آسیای مرکزی محسوب می شود که نیمی از این مرز در محدوده خراسان رضوی واقع شده است.

از میان گذرگاههای زمینی سرخس، لطف آباد و باجگیران در خراسان رضوی و اینچه برون در استان گلستان، تنها سرخس و اینچه برون مرز ریلی دارند و مرز ریلی سرخس، به دلیل وجود زیرساخت مناسب و قدمت بیشتر، از جایگاه ویژه ای در خصوص صادرات و ترانزیت کالا با ترکمنستان و آسیای مرکزی برخوردار است.

قربان کریمی افزود: در بهار امسال ۷۷ میلیون و ۵۳۰ هزار دلار کالا به ترکمنستان صادر شد که بهار پارسال این رقم ۳۸ میلیون و ۱۷۷ هزار دلار بود.

وی گفت: در سه ماهه نخست امسال ۱۰۷ هزار و ۵۰۰ تن کالا در قالب بیش از چهار هزار اظهار نامه گمرکی به ترکمنستان صادر شده است که از نظر وزنی رشد ۶۴ درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال داشته است.

سرپرست گمرک لطف‌آباد بیان داشت: پس از سفر مسوولان بلند پایه دو کشور در دولت سیزدهم و توسعه روابط دوجانبه شاهد تغییر نگاه مثبت ترکمنستان برای توسعه روابط و در نتیجه رشد تبادلات تجاری از جمله صادرات کالا بین دو کشور هستیم.

کریمی اضافه کرد: سنگ های ساختمانی، مصالح ساختمانی مانند سیمان، تره بار و مواد غذایی مانند ماکارونی به ترتیب بیشترین اقلام و کالاهای صادراتی ایران به ترکمنستان را شامل می شود.

خراسان رضوی از شمال و شمال شرق دارای ۵۳۲ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است و گذرگاه مرزی لطف‌آباد شهرستان درگز در ۹۰ کیلومتری جنوب عشق‌ آباد، پایتخت ترکمنستان از موقعیت تجاری و به ویژه ترانزیتی خوبی برخوردار است، از سویی فاصله این گمرک و پایانه مرزی با شهر درگز در شمال خراسان رضوی ۲۲ کیلومتر و تا مشهد ۲۹۶ کیلومتر است.

استان خراسان رضوی دارای ۲ بازارچه مرزی مشترک با کشورهای افغانستان و ترکمنستان است. این استان با کشور ترکمنستان از طریق سه مرز رسمی سرخس، لطف آباد و باجگیران ارتباط دارد که باجگیران شهری در شهرستان قوچان است و فاصله آن تا مشهد حدود ۲۰۰ کیلومتر و تا عشق آباد ترکمنستان ۵۵ کیلومتر است.

گمرک مرزی باجگیران در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان، از قدیمی ترین گمرک های خراسان بزرگ با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال به شمار می رود و نزدیکی به عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، از مزیتهای آن است.

نام باجگیران با تاریخ گمرک آن گره خورده است، در دوره قاجار امتیاز گمرک این منطقه به بلژیکی ها داده شد و آنان برای برقراری قوانین خود در مرز چندین باجگیر تفنگدار اسب‌سوار گماشتند و این موضوع باعث شهرت این منطقه به “باجگیران” شد، انبارهای قدیمی گمرک باجگیران در دهستان دولتخانه که با کمک آلمانی ها ساخته شده، هنوز برقرار است و به عنوان میراث تاریخی منطقه از آن یاد می شود.

بازارچه مرزی باجگیران نیز به عنوان تنها بازارچه رسمی بین ۲ کشور ایران و ترکمنستان، به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال یافتن جمهوری های آسیای میانه در سال ۱۳۷۵ تاسیس شد، این بازارچه با بازارچه گودان در ترکمنستان به صورت کاملا مشترک و قرینه با غرفه ها و سطح دسترسی یکسان فعالیت دارند.

تاریخ مبادلات تجاری در باجگیران به زمان استقرار شوروی سابق بازمی گردد، پس از فروپاشی شوروی و استقلال ترکمنستان، فعالیتهای صادراتی و ترانزیتی در باجگیران با ترکمن ها ادامه یافت اما دولت ترکمنستان در سال ۱۳۹۰ با استناد به پروتکل ۸ نوامبر ۱۹۶۸ میلادی برخی محدودیتهای ترانزیتی در گمرک باجگیران ایجاد کرد و این موضوع مشکلاتی را در صدور کالا به ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه برای ایران به وجود آورد، که با شیوع کرونا در سال ۱۳۹۸، ترکمنستان محدودیتهای جدیدی اعمال کرد و این وضعیت، گمرک و بازارچه باجگیران را عملا به حالت تعطیل درآورد.

گمرک و بازارچه باجگیران تا شهریور امسال تقریبا تعطیل بودند و تردد مسافری و کالایی زیادی در این ۲ بخش انجام نمی گرفت تا اینکه   کشور همسایه به کاهش محدودیتهای خود در مرز با ایران رضایت داد که این امر منجر به بازگشایی بازارچه مرزی باجگیران شد.

گمرک باجگیران تقریبا نیمه‌فعال

کاهش محدودیت‌های گمرکی ترکمنستان در مرز باجگیران، تنها به فعالیت در بازارچه مرزی آن اختصاص دارد و هنوز بخش تردد کامیونی و مسافری این گمرک با محدودیت مواجه است.

مدیر گمرک باجگیران گفت: تاکنون ترکمنستان درهای مرزی خود را در اینچه برون، سرخس و لطف آباد به روی ایران گشوده و در باجگیران فقط بازارچه مرزی بازگشایی شده است، اما هنوز تردد کامیونی در مرز باجگیران انجام نمی شود و محدودیتهای اعمال شده از سوی ترکمنستان پابرجاست.

امیر فتاحی با بیان اینکه اداره گمرک باجگیران کاملا مستقل و مجهز است، افزود: تجهیزات گمرک باجگیران شامل ایکس ری چمدانی می شود که نیاز به اورهال دارد و چندین سال است که تمدید قرارداد با شرکت پشتیبان آن انجام نگرفته است، از سوی دیگر در حوزه تجهیزات کنترلی، سگ موادیاب نیاز است، قبل از شیوع کرونا، سگ موادیاب وجود داشت اما با شیوع این ویروس و بسته شدن مرزهای ترکمنستان، سگ موادیاب به گمرک دوغارون منتقل شد.

وی ادامه داد: زیرساختهای لازم در گمرک باجگیران وجود دارد اما در صورت برداشته شدن کامل محدودیتها از سوی کشور ترکمنستان و بازگشایی سطح تجاری – کامیونی این مرز، استقرار “ایکس ری” کامیونی در آن ضرورت پیدا می کند.

فتاحی با بیان اینکه بخش مسافری گمرک باجگیران نیز تا چند روز آینده بازگشایی می شود، افزود: هم اکنون فقط دیپلماتهای ایرانی و دیپلماتهای کشورهای دیگر که در سفارتخانه های ترکمنستان حضور دارند، از طریق مرز باجگیران تردد می کنند.

مدیر گمرک باجگیران درباره وضعیت بازارچه این منطقه نیز گفت: روزانه ۵۰۰ نفر از اهالی ترکمنستان در بازارچه باجگیران تردد دارند و از کالاهای غرفه داران و پیله وران این بازارچه خریداری و به ترکمنستان منتقل می کنند، حمل و تبادل کالا در بازارچه مرزی باجگیران در حال انجام است اما چون این بازارچه روی تپه قرار گرفته و فضای کمی را در اختیار دارد، لازم است برای توسعه فعالیت آن ۲ هزار مترمربع دیگر به وسعتش افزوده شود که این موضوع در طرح توسعه بازارچه باجگیران دیده شده است.

فتاحی اظهار داشت: طرح توسعه بازارچه مرزی باجگیران توسط استانداری خراسان رضوی مطرح شده و قرار است که با اجرای آن ظرفیت پذیرش پیله وری و بار در این بازارچه افزایش یابد.

وی اظهار داشت: استانداری خراسان رضوی پیگیر تامین بودجه برای منطقه باجگیران است تا بتوان از این طریق هم طرح توسعه بازارچه باجگیران را اجرا کرد و همه سطح تجهیزات گمرک را افزایش داد.

فتاحی، به کمبود نیروی انسانی این اداره در صورت از سرگرفتن ترددهای کامیونی در مرز اشاره و بیان کرد: هم اکنون تنها بازارچه مرزی باجگیران فعال است و کمبود نیروی انسانی چندان احساس نمی شود اما در صورت بازگشایی بخش تردد ریلی و ورود و خروج مسافر، گمرک باجگیران با مشکل کمبود نیروی انسانی نیز مواجه خواهد شد.

تراز مثبت تجاری در بازارچه مرزی و افزایش متقاضیان سرمایه‌گذاری

با ازسرگیری فعالیتها در بازارچه مرزی باجگیران، شرایط اقتصادی این منطقه رو به بهبودی گذاشته و تا آنجا پیش رفته است که اکنون سرمایه گذاران زیادی تقاضای سرمایه گذاری در این بازارچه را دارند اما زیرساختها، به ویژه فضای بازارچه جوابگوی نیازها نیست.

مدیر بازارچه مرزی باجگیران گفت: از دوم شهریورماه و زمان بازگشایی بازارچه باجگیران تاکنون تراز تجاری آن مثبت بوده و فعالیتش رونق گرفته است، به طوری که از آن تاریخ تاکنون ۷۳۵ هزار و ۶۰۴ دلار کالا به وزن ۳۰۴ تن و ۶۱۸ کیلوگرم از این بازارچه صادر شده است که عمده آن فرش ماشینی، موکت، شوینده، منسوجات شامل حوله و روتختی و روفرشی، قابلمه و برخی مواد غذایی به میزان کاملا محدود بوده است.

علی رحمتی، میزان واردات کالا به بازارچه مرزی باجگیران از دوم شهریورماه تاکنون را ۱۸۱ هزار و ۵۵۷ دلار به وزن ۴۰ تن و ۳۴۶ کیلوگرم ذکر و بیان کرد: همان ۶ قلم کالای وارداتی که دولت ایران برای مرزنشینان مجاز اعلام کرده و شامل روفرشی، پارچه متقال و لی و نخی، انواع حوله و پتوهای مسافرتی است، به بازارچه وارد می شود، که روزانه ۲۰۰ نفر و هر نفر تا سقف ۲۰۰ دلار می توانند از محل واردات کالا به بازارچه سود ببرند.

وی اظهار داشت: کل گستره بازارچه مرزی باجگیران حدود یک هکتار است که از این میزان ۲ هزار مترمربع توسط مرزنشینان در قالب ۳۴ غرفه اشغال شده که همه آنها فعال است و با توجه به بازگشایی بازارچه باجگیران، هم اینک بیش از ۳۰۰ نفر متقاضی غرفه‌داری در بازارچه هستند که فضای لازم برای اختصاص به آنها وجود ندارد، اگر هم هر یک از غرفه های موجود را به سه متقاضی اختصاص دهیم، باز هم تنها جوابگوی نیمی از متقاضیان خواهد بود.

مدیر بازارچه مرزی باجگیران گفت: غرفه داران بازارچه همه از اهالی باجگیران هستند، بیکاری در باجگیران بالا است، هنوز محدودیتهای مرزی ترکمنستان در مرز باجگیران به صورت کامل برداشته نشده است که می توان با توسعه بازارچه و بازگشایی بخش کامیونی و مسافری گمرک، میزان بیکاری در این منطقه را کاهش داد.

رحمتی اضافه کرد: در مقابل بازارچه باجگیران، بازارچه مرزی “گودان” در ترکمنستان فعال است و این بازارچه ها به صورت مشترک مدیریت می شوند، روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ ترکمن مجوز ورود به بازارچه مرزی باجگیران را گرفته و کالاهای مورد نیاز خود را خریداری کرده و به کشورشان بازمی گردند، متقابلا ایرانی ها نیز روزانه به بازارچه مرزی کشور همسایه رفته و پس از خرید کالای مورد نظر خود به کشور برمی گردند.

وی به آماده شدن طرح توسعه بازارچه باجگیران اشاره و بیان کرد: در صورت اجرایی شدن این طرح، هم طرف ایرانی و هم طرف ترکمن از منافع آن بهره مند می شوند و ۲۰ تا ۳۰ غرفه به این بازارچه اضافه می گردد.

آماده‌سازی شهر باجگیران، مهمتر از بازارچه

حال که نخستین گام‌ها برای رونق دوباره مرز باجگیران برداشته شده است، باید دید که شهر باجگیران تا چه میزان مهیای پذیرایی از مهمانان خارجی و کامیونداران است، این پرسشی است که مسوول بازارچه های مرزی استان به آن پاسخ می دهد.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی در این خصوص گفت: از آنجا که بازارچه ترکمنستان و نیز بازارچه ایران در مرز باجگیران کاملا یک شکل و فعال هستند، مشکلی در فعالیت آنها وجود ندارد و محوطه و غرفه های آنها نیز ساختار خوبی دارند.

هادی حقیقی افزود: مشکل اصلی بازارچه باجگیران، کوچک یا محدود بودن فضای فعالیت تجار و مرزنشینان است، در این راستا در حال پیگیری و مذاکره با طرف مقابل هستیم تا بتوانیم به وسعت بازارچه مرزی باجگیران افزوده و تعداد غرفه های آنرا افزایش دهیم.

وی بیان کرد: از آنجا که بازارچه ها به صورت قرینه در ۲ سوی مرز ساخته شده اند، در صورتی که طرف ترکمنستانی مشکلی برای توسعه بازارچه نداشته باشد، ما توسعه بازارچه باجگیران را در طرف خود عملیاتی خواهیم کرد.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی گفت: از آنجا که عملیات نظارت و کنترل در بازارچه باجگیران باید به صورت مکانیزه انجام شود، سالها قبل یک واحد ایکس ری چمدانی در گمرک باجگیران مستقر شده است، که اکنون نیاز به بهسازی دارد تا بتواند نظارت کاملی را بر صدور کالا داشته باشد، در صورتی که سطح تجهیزات کنترلی در گمرک باجگیران ارتقا یابد، می توان به طرف مقابل ترکمنستانی نیز خدمات بیشتری در خصوص تعرفه ها داد.

حقیقی اظهار داشت: با توجه به اینکه مرز و گمرک باجگیران چندین سال غیرفعال بوده است، با بازگشایی مرز و فعال شدن گمرک باید زیرساختهای پذیرش مسافر در شهر باجگیران نیز فراهم شود، به این معنا که سطح ارایه خدمات عمومی از جمله اتوبوس برای رفت و آمد مردم، رستوران ها و مراکز اقامتی مناسب در باجگیران ارتقا یابد، زیرا به دلیل تعطیلی چندین ساله این مرز، امکانات این منطقه نیز که متروکه مانده بود، دچار فرسودگی شده است، اما در خود بازارچه مرزی کار عقب افتاده ای جز توسعه فضای آن نداریم.

چقدر می توان به توسعه روابط تجاری با ترکمنستان امید داشت؟

درست است که بازارچه باجگیران فعال شده، اما رونق فعالیت در آن به فعال شدن کامل گمرک و ازسرگیری ترددهای کامیونی و مسافری بازبسته است، ترکمنستان پس از فروکش کردن شیوع کرونا، کاهش محدودیتها را آغاز کرده و اکنون مرزهای ایران با آن کشور تقریبا باز شده است، اما آیا می توان به تداوم این رویکرد امید داشت.

سفیر ایران در عشق آباد گفت: اصولاً ترکمنستان در مناسبات بین‌الملل کشور بی‌طرفی است و ۲ بار هم این بی‌طرفی را در سازمان ملل اعلام و بر آن تأکید کرده است که وارد هیچ گروه‌بندی‌ بین‌المللی، سیاسی و امنیتی نمی‌شود.

غلام‌عباس ارباب خالص افزود: به همین خاطر، رهبر انقلاب نیز فرمودند که مواظب مداخلات بعضی از کشورها باشید. قطعاً طرف ترکمنستانی روی این موضوع کار خواهد کرد. آن‌ها هم می‌دانند که حساسیت ما نسبت به چه کشورهایی است.

سفیر ایران در ترکمنستان ادامه داد: ترکمن‌ها قائل به حفظ مناسبات همسایگی مثبت و امن با ما هستند. رئیس‌ جمهور قبلی ترکمنستان، امنیت ما را امنیت کشور خود و امنیت آن کشور را امنیت ما خوانده و تاکید داشت که آگاهیم شما نسبت به چه کشورهایی حساسیت دارید و ما به‌تناسب سیاست خارجی‌مان‌ ارتباطاتی با دنیا داریم، اما مطمئن باشید که ارتباطات ما با آن‌ها تهدیدی را متوجه شما نخواهد کرد.

ارباب خالص افزود: هم‌جواری ما با ترکمنستان ظرفیت‌های ما را در حوزه ترانزیت بسیار بالا برده است. ما چهار گذرگاه مرزی داریم و تمام تجارت ترانزیت منطقه‌ای ایران با آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان انجام می‌شود و در مقابل نیز تمام تجارت منطقه ای ترکمنستان از مسیر خاک جمهوری اسلامی ایران به غرب یا به جنوب ختم می‌شود.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی پیشنهادی را برای توسعه مراودات اقتصادی در مرز باجگیران  عنوان کرد و گفت: موضوع “پذیرش خالی بار” از این مرز به عنوان پیشنهاد استان خراسان رضوی به وزارت راه و شهرسازی اعلام شده است تا در نشست کمیته مشترک اقتصادی ۲ کشور ایران و ترکمنستان مطرح شود که در صورت تحقق آن، موضوع به نفع تجار و بازرگانان هر دو طرف تمام خواهد شد.

حقیقی در تشریح این پیشنهاد گفت: بر اساس این طرح ناوگان حمل و نقل و ترانزیتی که برای را از ایران به سمت ترکمنستان می برد، وقتی خالی به ایران باز می گردد دیگر مجبور نخواهد بود حتما از مرز سرخس یا درگز وارد ایران شود بلکه می تواند از مرز باجگیران نیز استفاده کند که تحقق این مهم مصرف سوخت و قیمت تمام شده کالای صادراتی را کاهش خواهد داد.

وی افزود: در گام نخست اگر بتوان “پذیرش خالی بار” را در مرز باجگیران محقق کرد، روزانه حداقل ۲۰۰ تا ۳۰۰ خودرو وارد باجگیران می شوند و این موضوع می تواند آغاز خوبی برای رونق منطقه باجگیران باشد.